Waarom mindfulness?

Waarom opmerkzaamheid ontwikkelen?

Steeds meer mensen beginnen met mediteren en volgen mindfulness cursussen, maar waarom eigenlijk? De aanleiding is vaak dat de mensen stress, onrust, slapeloosheid, angsten, depressies, negatieve gedachten of andere ‘onprettigheden’ ervaren. Echter eenmaal op het pad van bewustwording komt men erachter dat meditatie en mindfulness veel meer positieve effecten heeft. Mindfulness geeft rust en tevredenheid wat weer bijdraagt aan ons welzijn. Maar hoe zit dit nou eigenlijk?

Door mindfulness krijg jij meer grip op je gedachten en emoties, in plaats van dat zij jou volledig controleren

Opmerkzaam zijn op je gedachten, emoties en zintuigelijke indrukken is een vaardigheid die eigenlijk op de basisschool al geleerd zou dienen te worden. Het is eenvoudig en complex tegelijkertijd. De basis is eenvoudig: je bent opmerkzaam op wat voor je gedachten, emoties en zintuigelijke indrukken je ervaart en dit geeft je de keuze om hier naar te handelen. Om regelmatig opmerkzaam te zijn en mindfulness toe te passen is echter niet zo eenvoudig. Dit vergt oefening en ervaring. Meditatie kan dit leerproces versnellen.

Door mindfulness ontstaat er ruimte tussen een impuls en een handeling.

Een voorbeeld:

Stel je zit in een auto en je wordt afgesneden door een andere auto. Het is goed mogelijk dat je een gedachte krijgt als: “Wat een *****, hij snijdt mij zomaar af. Kan die niet uitkijken!”
En wat er dan vaak gebeurt is dat je direct op deze gedachte reageert. Je wordt boos. Je kaken, gezicht en andere spieren trekken samen. En je gaat misschien wel schreeuwen, toeteren of een middelvinger opsteken. Er is geen ruimte tussen de impuls en jouw reactie. 

Als je echter mindful bent kan je opmerken wat voor gedachte er naar boven komt en je kan ook opmerken hoe je lichaam hierop reageert.
Echter, je hoeft vervolgens hier niet naar te handelen door je middelvinger op te steken en uit je raam allerlei verwensingen te schreeuwen, terwijl je buurvrouw op de fiets naast jou staat en hier ‘het hare van denkt’.
Er ontstaat namelijk ruimte tussen een gedachte en/of emotie en een handeling.

Door mindfulness krijg je meer grip op je gedachten en emoties, in plaats van dat zij jou volledig controleren.

Dit wil niet zeggen dat je niet meer boos of gefrustreerd mag worden. Integendeel. Als het nuttig is dan kan dit zeker. Maar naarmate je meer opmerkzaamheid en bewustwording ontwikkeld, zal je inzien dat het lang niet altijd in je voordeel werkt. Vaak niet.
En als je wel boosheid of frustratie uit, dan is het mogelijk dit op die manier te doen zoals jij dit wilt. Het wordt een bewuste keuze en een enigzins gecontroleerde uiting.

Mindfulness helpt bij piekeren en (andere) negatieve gedachten

Nee, het is niet zo dat je door Mindfulness (alleen) nooit meer zal piekeren of negatieve gedachten krijgt. Het is wel zo dat piekergedachten aan kracht afnemen en minder lang duren. Allereerst ben je sneller bewust van piekergedachten en dit geeft de mogelijkheid om afstand te scheppen. Vaak zijn het reperterende gedachten die vrijwel geen tot weinig nut dienen. Natuurlijk is het zo dat als je een probleem hebt dat je niet ‘je kop in het zand moet steken’, maar je doet er vaak verstandig aan om het werken aan een oplossing te parkeren. Ook hebben je hersenen uiteraard geen ‘uitknop’ waar je eenvoudig op kan drukken om de gedachten te stoppen. Maar door opmerkzaamheid schep je ruimte en een ander perspectief waardoor de intensiteit van de negatieve gedachten afneemt en mogelijk ook sneller tot stilstant komen. Je kan hiervoor de volgende stappen toepassen:

1. Opmerkzaam zijn dat er negatieve gedachten zijn.
2. Verwelkom het en accepteer dat het op dit moment zo is. Zonder oordeel.
3. Opmerkzaam zijn hoe je lichaam hierop reageert. Wat kan je in je lichaam waarnemen en merk op dat de lichamelijke sensaties continu veranderen.
4. Zie hoe de gedachten zijn geconstrueerd. Merk reperterende gedachten op. Weet dat je deze neurotische gedachten niet als waarheid hoeft aan te nemen.
5. Plan een moment om serieus, van bovenaf, met het probleem bezig te gaan. Eventueel met pen en papier met actiepunten.
6. Zijn met wat er is. Als je aandacht naar je gedachten wordt getrokken observeer je deze als het ware vanaf een afstandje. Anders richt je jouw aandacht op je lichaam. Eventueel, indien mogelijk, concentreer je op de lichamelijke sensaties die je kan waarnemen op de ademaling. Doe dit met liefdevolle vriendelijkheid. Accepteer dat het nu is zoals het nu is.

Mindfulness geeft de mogelijkheid niet op al je verlangens in te gaan

Mindfulness kent zijn oorsprong vanuit het Boeddhisme. Vipassana Meditatie is de meditatievorm van waaruit minfulness zoals wij het kennen is ontstaan. In de Boeddhistische filosofie wordt gesteld dat Verlangen, Afkeer en Onwetendheid de bronnen zijn voor al het (onnodige) lijden in de wereld. Nu is lijden een zwaar maar veelomvattend woord. Kleine frustraties en ongemakken wordt hier ook onder verstaan.

Door mindfulness te ontwikkelen is het mogelijk om dit ‘lijden’ voor een groot deel te beperken. Laten we bijvoorbeeld inzoomen op verlangen. We maken onderscheid tussen ‘heilzaam’ en ‘onheilzaam’ verlangen. Heilzaam verlangen kan bijvoorbeeld het verlangen naar een geliefde zijn. Onheilzaam verlangen kan bijvoorbeeld het verlangen naar een brownie zijn terwijl je eigenlijk wilt afvallen.
Doordat je opmerkzaam bent dat je het verlangen hebt terwijl de brownie voor het grijpen ligt, heb je de keuze om deze toch te laten liggen omdat je van jezelf weet dat je dit eigenlijk niet wilt. Je spreekt hiermee je innerlijke discipine aan.

Door mindfulness is het mogelijk oude conditioneringen te doorbreken en te kiezen voor iets anders.

Door meditatie ontwikkel je innerlijke discipline

Door meditatie kunnen we deze ‘innerlijke discipline’ overigens ook verder trainen. Stel je bent aan het mediteren en je merkt op dat je niet met de aandacht bij het anker bent, maar in gedachten een probleem aan het oplossen. Voorafgaand aan de meditatie hebben we de intentie uitgesproken om bij de ademhaling te blijven, dus het is dan eigenlijk de bedoeling om het verhaal niet verder af te maken. Je gaat vanuit een afstandje kijken naar wat voor soort gedachten je hebt, maar je zet de gedachten niet (bewust) voort. Je keert vervolgens terug naar de ademhaling. Nu is dit natuurlijk erg moeilijk. Als je een probleem aan het oplossen bent wil je de gedachte maar wat graag afmaken. Als je dit echter niet doet en toch telkens terugkeert naar de ademhaling, ontwikkel je ‘innerlijke discipline’. Uiteraard is het mogelijk om na de meditatie tijd en ruimte te nemen om eventuele problemen aandacht te geven.

Door meditatie ontwikkel je mindfulness

Ook ontwikkel je door meditatie opmerkzaamheid, oftewel mindfulness. Je probeert hele meditatiesessies vanuit de rol van de toeschouwer te aanschouwen wat er gebeurt. Je probeert bewust te zijn van de sensaties in je buik bij een zitmeditatie, of van de voeten bij een loopmeditatie. Indien je afgeleid wordt door gedachten probeer je opmerkzaam te zijn op het soort gedachten. Indien je een emotie ervaart probeer je opmerkzaam te zijn op de gedachten die erbij horen en de sensaties die je in het lichaam kunt waarnemen. Indien je pijntjes in je lichaam ervaart probeer je met aandacht de pijn te observeren. Je onderzoekt of deze in intensiteit verschilt, van plek verandert, de temperatuur verandert, etc. etc.

De hele meditatie proberen we opmerkzaam te zijn. En hoewel dit vaak niet lukt, trainen we ons hierin door telkens weer terug te gaan naar de rol van de toeschouwer.

Door opmerkzaamheid of mindfulness leef je meer in het ‘NU’

Door steeds vaker bewust te zijn van de handelingen die je verricht, en deze met aandacht doet, kom je los van je oude conditioneringen. Bij oude conditioneringen ben je continu bezig om naar een ‘einde’ te werken. Je bent niet met aandacht in het huidige moment. Als je handen wast voor het eten ben je al bezig met het eten, als je aan het eten bent ben je al bezig met wat je daarna gaat doen. Je bent altijd bezig met een ‘einde’ dat er nooit komt want het enige dat er is, is het huidige moment. 

Hoe kan je opmerkzaamheid of mindfulness ontwikkelen?

Als je opmerkzaamheid eerst oefent met simpele dingen zoals mindful eten of mindful de deur open doen en je blijft dit uitbouwen dan lukt het uiteindelijk in steeds meer situaties ‘vanzelf’ (lees ook de leercircel van onbewust onbekwaam naar onbewust bekwaam). Je wordt langzaam bekwaam in mindful leven en dat geeft rust en geluk doordat je niet continu bezig bent om naar het volgende punt toe te werken.

Zelfs in verbinding met anderen of als je aan het werk bent.

Loopmeditatie is, naast zitmeditatie, overigens ook een goede training om mindfulness te ontwikkelen.

Mindfulness Quote

De volgende quote legt mindfulness treffend uit:

“Mindfulness gives you time. Time gives you choices. Choices, skillfully made, lead to freedom. You don’t have to be swept away by your feelings. You can respond with wisdom and kindness rather than habit and reactivity.”

― Henepola Gunaratana

Lees ook: Wat is mindfulness?

Infographic over mindfulness:

Door Gerjan Schoemaker, meditatieleraar bij Vihara meditatielessen en winkel

Overzicht komende activiteiten