Jhanas – 4 meditatieve absorpties met vorm en 4 Vormloze absorpties

Wat zijn jhana’s?

Een jhana is een diepe staat van concentratie, ook wel absorptie genoemd. Een jhana kent verschillende niveaus met ieders zijn eigen kwaliteiten, waarbij je steeds dieper gaat. In het boeddhisme wordt onderscheid gemaakt tussen vier meditatieve absorpties met vorm (ook wel rupa jhana) en vier vormloze absorpties (ook wel arupa jhana). De meeste beoefenaars die geen lange retraites hebben gevolgd  hebben moeite om in de eerste jhana te komen. Maar het is zo dat als je eenmaal bij de tweede jhana bent aangekomen dat het steeds meer vast te houden en verder te ontwikkelen is doordat het dan meer een proces is dat uit zichzelf volstrekt zolang de juiste intentie en juiste inspanning (energie) aanwezig is.

De vier meditatieve jhana’s met vorm zijn:

1. De eerste jhana (opvolgend en vervolgens tegelijkertijd aanwezig):
   1. Toegepaste opmerkzaamheid (vitakka); het telkens terugbrengen van de aandacht.
   2. Aanhoudende opmerkzaamheid (vicara); naarmate het lukt de aandacht steeds terug te brengen ontstaat er een steeds langere aanhoudende aandacht. Deze eerste twee (vitaka en vicara) zijn de basisbeoefening voor het laten ontstaan van de jhana’s.
   3. Vreugde (Piti); Ook wel ‘niet-wereldse’ vreugde, dat wil zeggen vreugde voortkomend door de meditatie beoefening.
   4. Gelukzaligheid (sukha); De vreugde wordt op een gegeven moment verder verfijnt aan gaat over naar een vorm van diepe en toch subtiele gelukzaligheid. Voor de beoefenaar is de het de uitdaging niet naar deze gelukzaligheid uit te reiken en er ook niet aan te hechten om stagnatie of terugval van jhana ontwikkeling te voorkomen. Deze prettige staat kan soms moeilijk worden opgegeven waardoor mensen soms niet vanuit de derde in de vierde jhana komen.
   5. Eénpuntige geest (ekaggata); Een kalme, heldere eenpuntige mind. Het verzamelen en samenbrengen van meditatieve energie voortkomend uit de beoefening. Er is een aanhoudende samensmelting met het object van aandacht.
2. De tweede jhana:
   1. Vreugde (Piti)
   2. Gelukzaligheid (sukha)
   3. Eénpuntige geest (ekaggata)
3. De derde jhana:
   1. Gelukzaligheid (sukha)
   2. Eénpuntige geest (ekaggata)
4. De vierde jhana:
   1. Eénpuntige geest (ekaggata)
   2. Gelijkmoedigheid (upekkha); waar in de vorige jhana’s bepaalde staten zijn weggevallen, wordt gelukzaligheid nu vervangen door een staat van gelijkmoedigheid. Vaak is dit een geleidelijk proces waarbij gelukzaligheid afneemt en gelijkmoedigheid toeneemt. De staat van zijn wordt steeds meer sereen, helder, kalm en subtieler.

De vier jhana’s zonder vorm zijn:

1. Het fundament van grenzeloze ruimte
2. Het fundament van grenzeloos bewustzijn
3. Het fundament van het niets
4. Het fundament van noch-waarneming-noch-niet-waarneming

Op de vier jhana’s zonder vorm volgt later nog een verdere uitwerking.

PS. In het boeddhisme zijn er leraren en tradities die veel waarde hechten aan het behalen van jhana’s, terwijl andere leraren en tradities het helemaal niet belangrijk vinden en benadrukken dat je er vooral niet naar moet uitreiken.

Gerjan Schoemaker

Gerjan Schoemaker is meditatieleraar en oprichter van Meditatie Instituut Nederland. Gerjan is hoofddocent van onze erkende meditatie opleiding in Amsterdam en begeleidt vipassana retraites en cursussen. Gerjan bestudeerd en onderricht vanuit verschillende stromingen, waaronder het Boeddhisme en Advaita tradities. Daarnaast geeft Gerjan onderricht in diverse meditatie technieken.