De 7 factoren van verlichting
De ‘zeven factoren van verlichting’ in het boeddhisme zijn mede een verdieping op drie aspecten van het ‘Achtvoudige pad‘. Namelijk op juiste inspanning, juiste aandacht en juiste meditatie. De ‘zeven factoren van verlichting’ zijn uit het Pali vertaald van ‘satta bojjhanga’.
Volgens de Boeddhistische leer ervaren mensen die deze zeven factoren van verlichting volledig tot ontwikkeling laten komen, werkelijke vrijheid. De zeven factoren van verlichting worden daarom ook wel de zeven kwaliteiten voor bevrijding of de zeven factoren van ontwaken genoemd. Voor sommige mensen is Verlichting een te ‘groot’ of te beladen woord en hebben zij meer affiniteit bij het woord bevrijding of ontwaken.
De zeven factoren van Verlichting zijn:
- Opmerkzaamheid (mindfulness)
- Onderzoek (onderzoek naar de ware aard van de verschijnselen)
- Energie (ook wel inspanning/inzet en toewijding)
- Vreugde
- Kalmte (ook wel gemoedsrust of (innerlijke) vrede)
- Concentratie (als zijns-kwaliteit)
- Gelijkmoedigheid
3 passieve factoren van verlichting
Drie factoren van verlichting zijn passieve factoren. Namelijk: 1. Kalmte, ook wel innerlijke vrede 2. Concentratie, ook wel éénpuntige aandacht van de geest) 3. Gelijkmoedigheid, ook wel onthechting en balans van de geest bij verandering.
3 actieve factoren van verlichting
Er zijn ook drie actieve factoren van verlichting. Namelijk: 1. Energie, ook wel de toewijding/inzet om mindful/aandachtig te zijn. 2. Onderzoek, ook wel stil observeren naar wat er gebeurt (niet reactief) 3. Vreugde, wat zich manifesteert als geluk en opgewekte interesse in spirituele ontwikkeling.
1 neutrale factor: opmerkzaamheid (mindfulness)
De eerste factor van verlichting is een neutrale factor. Namelijk: Mindfulness. Bij mindfulness observeer je ieder object in het huidige moment. Ofwel, je ervaart alles in het ‘nu’. Door mindfulness te ontwikkelen, ontwikkel je ook automatisch alle andere factoren van verlichting. Mindfulness brengt ook de andere factoren in balans. Want wanneer je teveel van een factor hebt, is het mogelijk dat het zich verschuift naar een hindernis in plaats van een kracht. Zo kan bijvoorbeeld teveel kalmte, zonder juiste aandacht en energie resulteren in slaperigheid.
Je kunt dus stellen dat Mindfulness de enige verlichtingsfactor is die altijd bevorderlijk is.
“Zoals een rivier de neiging heeft naar de zee te stromen, zo hebben deze factoren de neiging te stromen naar Verlichting.” – Boeddha
Volgorde op basis van voorwaardelijke condities
De Zeven factoren van Ontwaken zijn geordend op basis van voorwaardelijke condities. De een leidt tot het ander, waarbij wordt begonnen met (1) opmerkzaamheid, dus ook wel mindfulness. Gezien er naast opmerkzaamheid ook geen andere inspanning wordt gevraagd volgens de traditionele beschouwing, kun je dus stellen dat opmerkzaam zijn op de Vier Velden van Aandacht voldoende zijn om uiteindelijk tot ontwaken te komen.
Een van de Vier Velden van Aandacht is het (2) onderzoeken van de Dhamma’s. Dit onderzoek wordt dus gedaan vanuit ‘Juiste mindfulness’. Daarbij gaat het om onderzoek te doen naar de ware aard van alle verschijnselen als ook inzicht te krijgen naar wat zich aandient en hoe dit zich verhoudt tot de Dhamma (de leer van de Boeddha). Kennis van de Dhamma is geen voorwaarde, maar kan hier wel helpend zijn, met name om onderscheid te kunnen maken tussen wat bevorderlijk is, en wat niet bevorderlijk is.
Dit onderzoeken van de Dhamma’s leidt tot een vorm van (3) energie. (a) Enerzijds energie die ontstaat door het onderzoeken van de Dhamma’s (daarom is onderzoek en de hieruit voortkomende energie ook een tegengif voor de hindernis slaperigheid/sufheid), maar (b) anderzijds ook aanhoudende energie (ook wel inzet) bewust (met toewijding) toepassen die nodig is om de aandacht gevestigd te houden.
Indien de mediterende weet te voorkomen zichzelf te verliezen in de opwinding die hieruit ontstaat, leidt de aanhoudende energie met een nog steeds voortdurende mindfulness tot (4) vreugde. Dit is niet een vorm van vreugde die we normaal in het dagelijks leven tegenkomen. Het is een ander soort vreugde voortkomend uit de, op juiste wijze, aanhoudende aandachtigheid. Dit wordt ook wel ‘niet-wereldse vreugde’ genoemd. Deze vorm van vreugde kan ook voortkomen uit bijvoorbeeld concentratiemeditatie (bij een Jhana) en wordt ook wel onderverdeeld in vijf gradaties.
Als de mediterende weet te voorkomen dat het zichzelf verliest in deze vreugde, leidt de vreugde vervolgens tot (5) kalmte, ook wel innerlijke vrede.
In deze gelukkige, kalme toestand kan de mediterende vrij moeiteloos bij het meditatieobject blijven en zo tot een diepere (6) concentratie komen.
Deze aanhoudende concentratie met daaruit ook voortkomende inzichten leidt uiteindelijk tot (7) gelijkmoedigheid, de hoogste vorm van een evenwichtige mind. Hierbij vindt een volledig loslaten plaats, dus ook het loslaten van waar we veelal mee zijn geïdentificeerd. Volgens de Boeddhistische geschriften kan dit leiden tot een volledig Ontwaken, of ook wel Verlichting genoemd.
Hieronder alle 7 factoren nader toegelicht:
Opmerkzaamheid (mindfulness)
Het Pali woord Sati wordt vertaald naar opmerkzaamheid. De Engelse vertaling Minfulness is ook in Nederland wellicht nog een bekender en treffender woord in deze context. Het is een begrip op zich geworden. Maar juist omdat het een begrip op zichzelf is geworden en het begrip inmiddels meer omvat dan sec het woord, laat ik het toch graag bij het woord opmerkzaamheid.
Opmerkzaam zijn op wat zich aandient in het hier en nu. Zonder voorkeur of afkeur en zonder verloren te zijn in verleden of toekomst. ‘Zijn’ met dat wat zich aandient. Alles verandert continu. Als we mindful zijn kunnen we opmerkzaam zijn op deze veranderingen zonder ons in het verhaal te verliezen. Door aandachtig te zijn is het mogelijk om deze veranderingen te aanschouwen, zonder ons er volledig mee te identificeren. Hierdoor krijgen we onder meer inzicht in, en meer grip op onze emoties, in plaats van dat onze emoties ons volledig beheersen. In de formele meditatiebeoefening (als we op ons meditatiekussen zitten) is het vaak (relatief) makkelijker om opmerkzaam te zijn op dat wat zich aandient. Om emoties, gedachten en lichamelijke sensaties ook te zien als fenomenen, in plaats van dat we ons er volledig mee identificeren. Daarom is de formele beoefening ook zo belangrijk, om het uiteindelijk ook in het dagelijks leven meer en meer te kunnen toepassen en integreren als een kwaliteit van helderheid.
Er zijn grofweg vier velden waar we onze aandacht op kunnen vestigen, namelijk het lichaam, de geest/bewustzijn, gevoelens en mentale objecten. Deze kunnen we nog weer verder opdelen zoals uitgewerkt in de Satipatthana Sutta.
Er zijn vier velden waarop we opmerkzaam kunnen zijn, namelijk:
- Opmerkzaam op het lichaam
- Opmerkzaam op gevoelens
- Opmerkzaam op geest/mind
- Opmerkzaam op mentale objecten
Deze vier gebieden zijn weer verder op te delen. Een uitgebreid schema van waarop we aandachtig kunnen zijn is uitgewerkt in dit schema van de Satipatthana Sutta.
Het is door opmerkzaamheid dat we kunnen zien of de handelingen die we verrichten bevorderlijk zijn, of niet.
Enkele ondersteunende en versterkende condities bij opmerkzaamheid (niet allemaal tijdens het meditatieproces):
- niet opmerkzame mensen vermijden en opmerkzame mensen opzoeken
- de intentie zetten om aandachtig te zijn en zo de mind richten op het ontwikkelen van opmerkzaamheid
Lees ook, de Vijf hindernissen in het boeddhisme.
Lees hier meer informatie over ‘juiste mindfulness’
Onderzoek
Onderzoek geeft inzicht. Onderzoek naar ‘de waarheid’ van bestaan.
Belangrijke gebieden om je in te verdiepen, en waarop je kunt reflecteren, zijn de aard van alle fenomenen, ook wel ‘de Drie karakteristieken van bestaan’:
- Onderzoek naar dat alles aan verandering onderhevig is, dat alles vergankelijk is.
- Onderzoek naar Dukkha (lijden/stress/ongemak). De oorzaken en de bevrijding ervan. Lees ook de Vier Nobele Waarheden.
- Onderzoek naar ‘Niet Zelf’. Er is geen onveranderlijk, permanent ‘ik’ of ‘zelf’ is. Ook wel Anatta genoemd.
Het Boeddhisme geeft onder andere met deze ‘Drie karakteristieken van bestaan’ richting aan naar wat te onderzoeken. Neem hierbij niets voor waarheid aan. Onderzoek het zelf. Klopt dit? Dit onderzoeken leidt dikwijls tot inzichten die weer de motivatie geven tot verder onderzoek, enzovoort.
Onderzoek in de formele meditatiebeoefening hoeft overigens niet altijd zo rationeel. Liever niet zelfs. Je kunt dit bijvoorbeeld beperken tot het opmerken van het ontstaan van een hindernis of verlichtingsfactor, opmerkzaam zijn op de aanwezigheid van een hindernis of verlichtingsfactor, en opmerkzaam zijn op het verdwijnen of de afwezigheid van een hindernis of verlichtingsfactor. Andere inzichten kunnen zich dan als vanzelf aandienen, zonder dat je hier teveel met de mind mee aan slag gaat. Als je een beginnend beoefenaar bent, ontkom je er mogelijk niet aan dat het in het begin in een cognitief proces terecht komt. Maar naarmate je langer mediteert, wordt het meer herkennen dan dat er gedachten aan te pas komen.
Als je weet dat een bepaalde hindernis aanwezig is en je hebt inzicht in de factoren die de aanleiding zijn tot deze hindernis, kun je ook factoren van verlichting inzetten om deze te overwinnen. Zo kun je bijvoorbeeld concentratiemeditatie beoefenen als de mind onrustig en/of vol verlangens is en als de mind traag is, kun je beter onderzoek doen. Als één van de Vijf hindernissen aanwezig is, verhindert dit ons om helder te kijken. Om de dingen te kunnen zien zoals ze werkelijk zijn, dienen we ze helder te onderzoeken vanuit het juiste perspectief. Dat is mogelijk als we ons niet identificeren met datgene wat we vaak als onszelf aannemen, ook wel de ‘Vijf groepen van bestaan’: Fysieke vorm, Gewaarwording, Perceptie of Voorstelling, Intenties/Gedachten, Bewustzijn/Aandacht. Ook wel ‘de Vijf groepen waaraan gehecht wordt’ of ‘de Vijf Khandas’ genoemd.
Enkele ondersteunende en versterkende condities bij onderzoek (niet allemaal tijdens het meditatieproces):
- Theoretische kennis van de Dhamma
- Het in balans brengen van de Vijf Krachten
- Onwetende mensen mijden en wijze mensen juist opzoeken
- Onderzoek doen naar-, en het beschouwen van de Dhamma
- De intentie zetten om aandachtig te onderzoeken en zo de mind richten op het beschouwen van de Dhamma’s
Energie
Energie is in deze tweeledig. Enerzijds wordt bedoeld de inzet/toewijding die nodig is om actief de voorwaarden te scheppen voor de factoren van ontwaken. Anderzijds de energie die voortkomt door de beoefening en de ontwikkeling van de andere factoren van verlichting.
Toewijding
Hier voorafgaand is er ook toewijding nodig. We moeten bewust de keuze maken om de intentie te hebben aandachtig te zijn. We kunnen er namelijk voor kiezen om lekker suf op de bank te hangen. Dat is fijn op zijn tijd en ontspannend. Maar het helpt je niet echt verder. Het geeft geen blijvende verdieping. Er is dus toewijding nodig om echt wakker te worden/blijven. Een retraite is hierbij ook een goed voorbeeld (en dan bedoel ik niet retraites zoals je die tegenwoordig ook vaak ziet met een zwembad en gezellig kletsen, maar meer een traditionele Vipassana of Zen retraite). Tijdens een traditionele retraite moeten we bijvoorbeeld vroeg op staan, komen we fysieke pijn/ongemak tegen en mogelijk ook mentale ongemakken (als we naar binnen kijken zien we niet altijd de leuke kanten van onszelf).
Voor deze toewijding is er (zeker voor de beginnende yogi) ook het nodige vertrouwen nodig. Vertrouwen dat dit je verder zal brengen. Uit je bestaande conditioneringen haalt en dat het leidt tot verdieping in het meditatieproces en transformatie naar verdere ontwaking.
In welke mate je jezelf bevrijdt van onnodig lijden, in hoeverre je tot ontwaken komt, hangt voor een groot deel af van je eigen toewijding en inzet.
Inzet
Als we ons er eenmaal aan toe hebben gezet om actief aandachtig te zijn, is er ‘juiste inzet’ of ‘juiste energie’ nodig. Met juiste inzet wordt bedoeld dat we niet te krampachtig proberen aandachtig te zijn waardoor we er gespannen bijzitten, maar ook weer niet te losjes zodat we telkens afdwalen. We zoeken hierin de middenweg. Juiste inzet.
Juiste inzet dient op vier manieren te worden toegepast:
- Inzet om te voorkomen dat onheilzame (niet-bevorderlijke) neigingen of verlangens ontstaan die schadelijk voor ons zijn.
- Inzet om onheilzame neigingen die al aanwezig zijn los te laten of te verminderen.
- Inzet om heilzame (bevorderlijke) kwaliteiten te ontwikkelen waar ze nog niet aanwezig zijn.
- Inzet om heilzame kwaliteiten die al aanwezig zijn verder te versterken en te cultiveren.
Specifiek voor de meditatie beoefening geldt ook dat er toewijding is om de mind met de juiste inspanning aandachtig en geconcentreerd te houden.
Lees hier meer over Juiste inzet.
Energie ontwikkelen/krijgen door aandachtig zijn
Naast inzet wordt bij energie ook bedoeld het resultaat van aandachtig zijn. Ga voor jezelf na hoe energiek je je voelt als je onderuitgezakt ligt te dagdromen op de bank in vergelijk met hoe je je voelt als je rechtop zit en gewaar bent van wat er in en om je heen gebeurt.
Enkele ondersteunende en versterkende condities bij onderzoek (niet allemaal tijdens het meditatieproces):
- De voordelen inzien van juiste inspanning
- Besef van- en reflectie op de waarde van de traditie, de eigen leraar, en de (leer van) de Boeddha
- Mensen met weinig energie vermijden en energieke mensen juist opzoeken
- de intentie zetten voor ‘juiste inspanning’ en zo de mind richten op het toepassen en in balans brengen van ‘juiste energie’.
Vreugde
“Soms is je vreugde de bron van je glimlach. Maar soms kan je glimlach de bron zijn van je vreugde”. – Thich Nhat Hanh
Vreugde (Piti) kan een gelukzalig gevoel zijn. Bij een staat van hoge concentratie kan er zelfs enorme verrukking en blijdschap ontstaan. Uiteindelijk bedoelen we meer een innerlijke vreugde. Ook wel ‘een glimlach in het hart’. Dit is meer een duurzame vreugde, wat zich daarmee onderscheidt van plezier en genieten. Plezier en plezierige gevoelens zijn vluchtig en tijdelijk en hebben zelfs het gevaar dat we eraan hechten en het juist leidt tot vormen van pijn of weerstand als het ons verlaat. Het gaat daarom om een vreugde die voortkomt uit onthechting.
Dit innerlijk, meer duurzame geluk wat wordt bedoeld, is een behulpzame factor voor ontwaken, om gemotiveerd te blijven op dit pad.
We kunnen vreugde niet helemaal afdwingen, maar we kunnen wel de meditatie starten met een opgewekte interesse. De intentie hebben om datgene dat we opmerken met mildheid en acceptatie tegemoet te treden. Dit is een van de redenen waarom de Boeddha vaak met een glimlach wordt afgebeeld. Deze innerlijke glimlach schept een vredige basis. Een basis voor kalmte.
De mate van deze vreugde is afhankelijk van de voorafgaande factor voor Verlichting: Inzet. Inzet voor meditatie, reflectie, opmerkzaamheid en het bevorderlijk toepassen van inzichten. De mate van vreugde is onder meer afhankelijk van vastberadenheid.
Er wordt in het Boeddhisme veel gesproken over ‘lijden’ maar uiteindelijk gaat het juist om de bevrijding daarvan. Het is niet alleen, zoals wel eens wordt aangenomen, een serieus pad. In tegenstelling, de beoefening leidt juist tot vreugde. De Boeddha werd niet voor niets ook wel de Gelukkige genoemd (of Vreugdevolle afhankelijk van hoe je het vertaald uit het Pali). Hoewel het in bepaalde tradities zeker serieus wordt beoefend, in ieder geval vanaf de buitenkant beschouwd, is het werkelijk een vreugdevol pad. Tijdelijke vreugde of bliss momenten komen ook voort uit de meditatie, maar zijn echter niet het doel. Het is zelfs een uitdaging om je hier niet op in laten weg te drijven, maar om bij objectieve beschouwing te blijven. Als we ons laten verleiden door het verlangen naar- en gehechtheid aan vreugde kan dit zelfs het ontwakingsproces verhinderen. Veel spirituele workshops zijn er op gericht om je in no-time goed te voelen. Om je snel van je problemen af te helpen. Dat is niet het geval bij het Boeddhisme. Het gaat er juist om het onprettige onder ogen te komen. Het niet te mijden maar om er mee te oefenen en zo een andere houding tot het onprettige te ontwikkelen.
Vijf niveaus van vreugde
Bij de Jhana beoefening wordt ook wel onderscheid gemaakt tussen vijf niveaus bij de intensiteit van vreugde:
- Zwakke vormen van vreugde, veroorzaakt enkel kippenvel
- Korte vormen van vreugde, zo af en toe waarneembaar als ‘bliksemschichten’
- Overstromende vormen van vreugde, zoals ‘golven die breken op de kust’
- Alles doordringende vorm van vreugde, in het hele lichaam waarneembaar ‘maakt het lichaam springen naar de hemel’
- Transporterende, of alles vervullende vorm van vreugde, tilt het lichaam op. Als de vloed van een bergstroom.
Enkele ondersteunende en versterkende condities bij vreugde (niet allemaal tijdens het meditatieproces):
- Bewust zijn van de Drie Juwelen als ook de eigen verdienste en de gelukzalige vrede van Verlichting.
- Grove mensen vermijden en mensen met subtiele gevoeligheid juist opzoeken.
- Reflectie op inspirerende leerredes
- De intentie om aandachtig te blijven en in dit geval in het bijzonder de juiste inspanning om niet afgeleid te raken door de opgekomen vreugde.
Kalmte
We kunnen kalmte ervaren in ons lichaam en in onze mind. Kalmte is in tegenstelling tot de vorig genoemde factoren een factor die je niet kunt afdwingen. Deze ontstaat door de ontwikkeling van de actieve factoren. Kalmte is een belangrijk aspect om te kunnen concentreren. Als de geest zich niet in een kalme staat bevindt, zal het niet mogelijk zijn om te concentreren. Als we de geest de vrije loop laten gaan, gaat het van hot naar her. Continue reacties van het ontvluchten van wat niet prettig is en het najagen van het prettige. Als we de geest echter tot kalmte weten te krijgen, als we deze weten te beteugelen, pas dan ontstaat er werkelijke vrijheid. In plaats van dat we volledig worden geleefd vanuit onze overtuigingen en impulsen, kunnen we zelf de regie nemen.
Enkele ondersteunende en versterkende condities bij kalmte (niet allemaal tijdens het meditatieproces):
- Gezond eten, goede/comfortabele lichaamshouding, evenwichtig gedrag.
- Mensen die druk en onrustig zijn vermijden en mensen die rustig en gelijkmoedig zijn juist opzoeken.
- De intentie hebben om met kalme aandacht bij het meditatieobject zijn en eventueel je mind daarop bijstellen.
Concentratie
Concentratie is een zijnskwaliteit. Net als kalmte kunnen we deze niet afdwingen maar kunnen we hier wel de voorwaarden voor scheppen. Concentratie wordt nog wel eens verward met opmerkzaamheid. Echter, we kunnen op van alles en nog wat opmerkzaam zijn. Zelfs op chaos in de mind. Als er concentratie is lukt het ons om langere tijd gefocust te blijven op één object. Als de concentratie ver genoeg is ontwikkeld wordt de geest niet meer afgeleid. De Vijf hindernissen hebben dan hun kracht verloren.
Een geest die niet kalm en geconcentreerd is, zal niet in staat zijn om de dingen te zien zoals ze werkelijk zijn. De ervaring is dan altijd gekleurd.
Enkele ondersteunende en versterkende condities bij concentratie (niet allemaal tijdens het meditatieproces):
- Het in balans brengen van de Vijf Krachten
- Bekwaamheid ontwikkelen in het op het juiste moment aansporen, beteugelen of juist ongemoeid laten van de mind
- Mensen vermijden die niet oplettend zijn en oplettende mensen juist opzoeken
- De intentie hebben om geconcentreerd te blijven en eventueel je mind daarop bijstellen.
Gelijkmoedigheid
Gelijkmoedigheid is een gevolg van een kalme, geconcentreerde geest.
Het is de balans tussen de twee extremen verlangen en afkeer. We reageren evenwichtig op datgene wat er op ons pad komt. We nemen het leven zoals het komt. In de wetenschap dat we het ene als onprettig en het andere als prettig ervaren. We gaan evenwichtig om met de Acht Wereldse Winden; verlies en winst, succes en falen, plezier en pijn, lof en blaam.
Gelijkmoedigheid wordt nog wel eens verward met onverschilligheid. Het is eerder het tegenovergestelde. We geven wel om wat er gebeurt maar laten ons niet meeslepen. We ervaren volledig.
Binnen de Boeddhistische religie speelt Kamma (ook wel Karma) een belangrijke rol bij gelijkmoedigheid. Inzicht in Karma zorgt er mede voor dat er in plaats van medelijden en vorm van compassie ontstaat, gezien alle wezen het resultaat zijn van hun eigen handelingen.
Lees hier meer over gelijkmoedigheid.
Enkele ondersteunende en versterkende condities bij gelijkmoedigheid (niet allemaal tijdens het meditatieproces):
- Onthechten
- Mensen vermijden die bevooroordeeld zijn en onbevooroordeelde mensen juist opzoeken
- De intentie hebben om gelijkmoedig te zijn en eventueel je mind daarop bijstellen
Beschouwen van de Factoren van Ontwaken
Het beschouwen van de Factoren van Ontwaken gaat op dezelfde wijze als het beschouwen van de hindernissen, namelijk:
- Als de ontwakingsfactor van opmerkzaamheid aanwezig is, weet dat deze aanwezig is.
- Als de ontwakingsfactor van opmerkzaamheid afwezig is, weet dat deze afwezig is.
- Weet hoe de nog niet ontstane ontwakingsfactor opmerkzaamheid kan ontstaan.
- Weet hoe de reeds ontstane ontwakingsfactor opmekzaamheid kan worden geperfectioneerd door ontwikkeling.
Op dezelfde wijze kunnen de andere 6 ontwakingsfactoren worden beschouwd. Het laten ontstaan van de ontwakingsfactoren vraagt enkel opmerkzaam en inzicht. Het vraagt dus niet om enige vorm van actieve inspanning. Zoals opmerkzaamheid de hindernissen doet verdwijnen, doet het de ontwakingsfactoren ook opkomen.
Verschillende meditatietechnieken
Hoewel het aandacht zijn op de ademhaling misschien wel de meest toegepaste meditatievorm is, zijn er diverse meditatietechnieken waarbij de zeven fasen van de Factoren van Ontwaken doorlopen kunnen worden. Denk bijvoorbeeld aan loopmeditatie, het beschouwen van het ontbindende lichaam, Metta meditatie (of andere vormen van Brahma Vihara meditatie) en het beschouwen van de drie karakteristieken van bestaan.
Ondersteunende pilaren
In de Anapanasati-Sutta (MN 118, De aandacht voor de ademhaling) wordt vermeld dat de Zeven Factoren van Verlichting steunen op afzondering, passieloosheid en ophouden, en verzaking.
Plek van de Zeven factoren van Verlichting
Er wordt wel gesteld dat de Zeven factoren een verdieping zijn op de laatste drie aspecten van het Achtvoudige pad, welke weer het vierde onderdeel is van de Vier Nobele Waarheden. Hieronder de plek van de Zeven factoren van Verlichting binnen de Dhamma schematisch weergegeven:
Verlichting in boeddhisme
Verlichting (nibbana) in boeddhisme is de volledige vernietiging van het geloof in een zelf en ook alle sporen van gehechtheid aan een zelf of zelfbeleving zijn weggevallen. Lees hier meer over wat Verlichting in het boeddhisme inhoudt.
We zijn al verlicht
Een andere benadering van verlichting of ontwaken is dat we het al zijn. In onze kern zijn we al verlicht en compassievol. Het zijn echter de hindernissen die dit overschaduwen. Ons hart of onze mind is helder, maar we raken verward en zelfs verblind door vormen van verlangens en afkeer.
Inspiratie
In het begin van deze video geeft Osho in zijn eigen woorden ook een mooie omschrijving van het proces van ontwaken zoals het verloopt in het meditatieproces:
Door Gerjan Schoemaker
Overzicht komende activiteiten
Gerjan Schoemaker is meditatieleraar en oprichter van Meditatie Instituut Nederland. Als hoofddocent van de erkende Meditatie Opleiding deelt hij zijn ruime kennis en ervaring. Daarnaast is hij gastdocent meditatie en boeddhistische psychologie bij de Opleiding Integraal Essentiecoach, en begeleidt hij vipassana retraites en cursussen. Gerjan put uit een rijke achtergrond in verschillende tradities, waaronder het Boeddhisme en Advaita Vedanta.