De tweede nobele waarheid: Lijden heeft een oorzaak

Lees voordat je dit artikel leest: De Eerste Nobele Waarheid

“Hij weet gelijk het werkelijk is ‘dit is het ontstaan van dukkha’
– Satipatthana Sutra –

 

De oorzaken van lijden (dukkha)
In de Eerste Nobele Waarheid wordt vastgesteld dat er lijden (dukkha) is. In de Tweede Nobele Waarheid gaan we in op de oorzaak van het lijden.
Dukkha komt voort uit:
– verlangen
– afkeer of
– onwetendheid

Hierbij is verlangen misschien wel het voornaamste aspect. Gezien afkeer eigenlijk ook verlangen is. Afkeer is het verlangen iets niet, of iets anders te willen. Onwetendheid maakt de oorzaak van verlangen troebel.

Er zijn drie vormen van verlangen die onnodig lijden veroorzaken, namelijk:
– Zintuiglijk verlangen: Verlangen naar plezierige gevoelens die ontstaan door zintuiglijk contact (denk aan lekker drinken, eten, sex, etc.)
– Verlangen te zijn (denk aan manifestatiedrang maar ook te willen blijven zijn zoals het nu is)
– Verlangen niet te zijn (denk aan vernietigingsdrang maar ook anders te willen zijn dan het nu is)

Gehechtheid of hunkering
Persoonlijk spreek ik liever over gehechtheden en hunkering dan verlangens. Verlangen op zich is niet iets mis mee. Er zijn dan ook gezonde en ongezonde verlangens (heilzame of onheilzame verlangens). Het leven brengt veel onbevredigende verschijnselen met zich mee. Het gaat niet altijd zo ideaal, vredig, perfect, prettig, comfortabel zoals wij wellicht wensen. Dat hebben we ook gesteld in de Eerste Nobele Waarheid. Echter ontstaat er ontstaat pas lijden als er hunkering of gehechtheid bij aanwezig is. Dus als er een verlangen is, dan is dat op zich geen probleem. Echter als er weerstand ontstaat omdat het verlangen niet wordt vervuld (door hunkering of gehechtheid aan het verlangen) of als we dermate gehecht zijn dat we niet willen loslaten, dan ontstaat er werkelijk lijden.

 

Voorbeeld van hoe hunkering of gehechtheid leidt tot lijden
Stel dat er iets volledig anders gaat dan jij jezelf had voorgesteld. Bijvoorbeeld je hebt een gesprek met je manager en je verwacht een promotie. Je weet dit bijna zeker gezien de informele gesprekken die je al hebt gehad met deze zelfde manager. In tegenstelling wordt je contract niet verlengt omdat het niet goed gaat met het bedrijf.

Dan zijn er twee manieren om hiermee om te gaan:
1. De eerste manier van reageren: Het als een feit aannemen dat dit de situatie is, en van daaruit verder handelen. Let wel! Dit houdt dus niet in dat je zomaar alles over je heen moet laten komen. Integendeel. Door opmerkzaamheid en je niet te identificeren lukt het vaak om ‘heilzamer’ te reageren en wellicht ben je zelfs beter in staat om de manager te overtuigen dat ze beter af zijn als zij jou die promotie geven. Echter, je kunt dit proberen zonder dat je hunkert naar een ‘positieve’ uitkomst.

In dit voorbeeld accepteren we dus wat er is. Maar reageren we wel op een manier die goed voor ons is.

Om dit te kunnen zijn er de nodige aspecten nodig zoals je niet identificeren, opmerkzaam zijn en handelen met wijsheid. Hierover meer in de Vierde Nobele Waarheid.

2. De tweede manier van reageren: De situatie niet accepteren. Je laat je wellicht leiden door onder meer irritatie, boosheid of angst. Hierbij ontstaat er een psychologisch lijden. Je identificeert je volledig en hebt gedachten als ‘ik heb net een nieuw huis gekocht, hoe moet ik die hypotheek betalen. En we verwachten straks een kindje hoe kan ik daar goed voor zorgen. Wat een gemene streek van die manager, in de wandelgangen schijnheilig positief zijn en dan nu opeens zich zo opstellen. Ik krijg hem nog wel.’ En mogelijk reageer je dan ook op een minder heilzame manier en maak je de dingen nog ‘erger’ dan ze zijn. In ieder geval lijd je er persoonlijk onder. Je accepteert niet wat er is. Er was hunkering naar een bepaalde situatie en het pakte anders uit. Je accepteert niet de Eerste Nobele Waarheid ‘er is lijden’.

 

Verlangens en gehechtheden zijn in essentie niet slecht
Natuurlijk is het niet zo dat verlangens slecht zijn. Verlangen naar eten is bijvoorbeeld een ‘heilzaam’ of ‘gezond’ verlangen. Echter als je genoeg voedsel hebt en er ontstaat verlangen naar chocolade, dan kan je jezelf afvragen hoe heilzaam dit verlangen is. Echter, ook dit verlangen op zich is dus niet slecht (sowieso wordt er in het boeddhisme nooit over goed en slecht gesproken). Dit verlangen hoeft ook niet tot onnodig lijden te leiden als we ons niet identificeren en opmerkzaam blijven. Het ontstaat nu eenmaal. Het komt op. Echter als dit een hunkering wordt, als we per se chocolade willen hebben kan het leiden tot onnodig lijden.

Gehechtheden zijn ook niet per se verkeert. Zo meen ik dat het heel heilzaam is om gehecht te zijn aan je familieleden. Voor een baby geldt zelfs hoe meer gehecht hoe beter. Echter kan ook gehechtheid aan familie doorslaan in onheilzame of ongezonde gehechtheden. Je kan immers niet alles controleren.

 

Het gaat er om: In hoeverre kun je de identificatie loslaten en opmerkzaam blijven.
Je moet zeker niet van verlangens af. Je dient er een wijze relatie mee aan te gaan.

 

Wat is de oorzaak van jouw lijden?
Hierboven heb ik een heel concreet en praktisch voorbeeld geschetst. Echter veel lijden zit dieper en is ook minder zichtbaar. Veel mensen hebben terugkerende vormen van lijden. Zoals vaak wederkerende onrust, irritatie/boosheid, angst, eenzaamheid, verdriet, etc.. Ga voor je jezelf eens na wat voor verlangen, afkeer en/of onwetenheid hieraan ten grondslag licht. Dit is vaak een zeer complex gegeven en onderzoek hierna kan lijden tot inzichten, wijsheid en uiteindelijk zelfs tot het opheffen van lijden.

 

Het opheffen van lijden in de Vierde Nobele Waarheid
Hoe kunnen we nou bevrijd worden van dit lijden? Dit wordt uitgelegd in De Vierde Nobele Waarheid.

 

Overzicht komende activiteiten