De Eerste Nobele Waarheid: Er is lijden – Dukkha

“Er is dukkha.”

De eerste nobele waarheid is dat er lijden/stress is. Het is niet altijd gewoon in de Westerse cultuur om het lijden onder ogen te komen. Toch is het een feit dat er lijden is in ons bestaan. Door dit alleen al te erkennen kunnen we het lijden reduceren.

Wat bedoelen we met lijden?

Met lijden bedoelen we niet alleen de ‘zware’ vormen van lijden zoals ziekte en dood, maar ook kleinere ongemakken waaronder irritatie, stress, ontevredenheid en teleurstelling. Het Pali woord dukkha wordt vaak vertaald met het Nederlandse woord lijden, maar het dekt niet helemaal goed de lading. Het woord dukkha bestaat uit twee delen, Du en Kha. Du betekent ‘moeilijk’ en ‘Kha’ betekent leeg. Een specifieke verwijzing hiermee is het ronde gat in het midden van een wiel. Als deze niet perfect past op de as wordt het een hobbelige rit. En dat is een goede metafoor voor dukkha. Hoewel dukkha meestal vertaald wordt naar lijden, is misschien nog wel een betere vertaling:

“De dingen gaan niet altijd zoals we wensen”

Pad naar bevrijding

De Vier Nobele Waarheden of ook wel de Vier Edele Waarheden vormen in het Boeddhisme de basis voor het pad naar bevrijding (van lijden). Of ook wel het pad naar ontwaking of verlichting genoemd.

Wat is dukkha praktisch gezien?

Je kunt het zo zien dat er twee vormen van lijden zijn. De eerste is vorm is ‘iets dat jou overkomt’. Stel je fiets per ongeluk tegen een stilstaande auto aan. Je valt op de grond en schaaft je handen en de auto heeft een deuk. Dat je handen pijn doen is een vorm van dukkha die niet te voorkomen is. Er is pijn (hoewel 1. je verhouding tot deze pijn van invloed is op je mate van lijden 2. dit vanuit absoluut perspectief ook een concept is). De tweede vorm van dukkha zijn de gedachten, emoties en handelingen die hieruit voort vloeien. “O nee, wat dom van mij. Waarom let ik nou weer niet goed op. De eigenaar van deze auto is vast woedend. Hoeveel zal het wel niet kosten. Hoe moet het dan met dit en dat.” Al deze gedachten vormen een vorm van lijden die we ‘onnodig lijden’ kunnen noemen.

Volgens de boeddhistische filosofie is deze tweede vorm van lijden op te heffen. Op absoluut perspectief kunnen zelfs beide vormen van lijden verwijden.

In de boeddhistische geschriften staat: “Geboren worden is lijden, ouder worden is lijden, ziekte is lijden, gescheiden worden van degene die we liefhebben is lijden, niet krijgen wat je wilt is lijden, in het kort: de vijf categorieën van gehechtheid zijn lijden“.

De tweede vorm van lijden is optioneel

“Pijn is onvermijdelijk. Lijden is optioneel.”

De Boeddha heeft eens een vergelijking gemaakt met twee pijlen:

“Als een persoon geraakt wordt door een pijl, is dat pijnlijk? Als een persoon wordt geraakt door een tweede pijl, is dat nog pijnlijker?”

De Boeddha legde dit als volgt uit:

“In het leven hebben we geen controle over de eerste pijl. Maar de tweede pijl is onze reactie op de eerste. De tweede pijl is optioneel”

De tweede pijl is te vergelijken met de gedachten en emotionele reactie die ontstaat als we tegen een auto aanfietsen, zoals hierboven omschreven.

Het erkennen maakt dat je niet onaangenaam verrast komt te staan

Onlangs hoorde ik een mooie metafoor. “Stel dat je met de hond gaat wandelen in een bos bij jou in de buurt. Plotseling springt er iemand in een berenpak voor je met een luide brul. Waarschijnlijk zal je je een hoedje schrikken. Maar stel nou dat een goede vriend jou van te voren waarschuwt. Hij zegt dat er iemand een gek pak heeft aangetrokken en mensen probeert te laten schrikken in het bos. Op dat moment ben je er op voorbereid. Wellicht zal je nog schrikken, maar je het zal een stuk minder zijn dan als je het totaal niet verwacht.”. Hetzelfde geldt voor het besef dat ook jij niet vrij bent van lijden. Zo is bijvoorbeeld iedereen onderhevig aan ziekte, ouderdom en dood.

Deze metafoor heb ik ook aan mijn meditatiegroepen verteld. Hier stuitte ik soms op de opmerking ‘als ik weet dat er iemand in het bos op mij zit te wachten, zal ik juist extra bang zijn’. Dit kan uiteraard zo zijn, echter is het de kunst om er een andere houding bij te ontwikkelen. Dat je leert het leven te nemen zoals het komt, in plaats te leven vanuit angst. In feite hebben we het hier ook over de tweede vorm van lijden.

Opheffing eerste vorm van lijden

Graag wil ik hier persoonlijk aan toevoegen dat vanuit een non-duaal perspectief ook de eerste vorm van lijden opgeheven kan worden. Pijn, stress, ongemak zijn vanuit dit perspectief slechts concepten, woorden, labels. Echter ben ik wel voorzichtig met dit statement, want hiermee kun je vreselijk leed bagatelliseren.

Toch kan het helpen, verlichtend werken, om regelmaat hierop te reflecteren. Bijvoorbeeld enkele dagen bewust vanuit dit perspectief kijken. Eigenlijk is dit niets anders dan in ‘het Zijn vertoeven’. Echter vergt dit wel de nodige mate van inzicht en wijsheid om dit te kunnen (beoefenen). Het Theravada Boeddhisme zoals ik dit ken legt hier geen nadruk op. Vanuit de Advaita Vedanta stroming is dit echter het voornaamste waarop wordt gereflecteerd.

Een andere manier om op een meer lichte wijze met de eerste vorm van lijden om te gaan is het ontwikkelen van vertrouwen. En dan met name ‘vertrouwen in het leven zoals het zich ontvouwt’. Dat het goed is zoals het gaat. En met goed bedoelen we dan niet wat JIJ denkt dat goed is. Maar goed zoals het is. Er wordt wel eens gesteld dat het leven niet eerlijk is. En natuurlijk is het zo dat de een meer op het bordje krijgt dan de ander. Echter wel of niet eerlijk is ook vanuit duaal perspectief. Het leven nemen zoals het komt, zonder er een goed of fout op te leggen, werkt bevrijdend.

Drie aspecten van De Eerste Nobele Waarheid

De drie aspecten van De Eerste Nobele Waarheid zijn: Er is lijden. Het lijden moet begrepen worden. Het lijden is begrepen.

Een uitspraak door Thich Nhat Hanh:
“The art of happiness is also the art of suffering well. When we learn to acknowledge, embrace, and understand our suffering, we suffer much less.”

Het lijden is universeel

Wellicht helpt het ook door te beseffen dat iedereen lijdt. Je staat er niet alleen voor. Het is universeel.
De wetenschap dat jij lijdt zoals anderen ook lijden, leidt naar compassie voor jezelf en voor anderen.

Er is een weg om bevrijd te worden van lijden

Het is niet alleen kommer en kwel. Zeker niet. In De Vierde Nobele Waarheid wordt ‘een pad’ uitgelegd waarbij we het lijden kunnen opheffen. Waarbij we ieder geval het onnodig lijden aanzienlijk kunnen reduceren. In De Tweede Nobele Waarheid gaan we dieper in op de oorzaak van lijden (verlangen, aversie en onwetendheid) en bij De Derde Nobele Waarheid gaan we dieper in op het feit dat lijden overwonnen kan worden en (grotere) bevrijding / verlossing / ontwaken  kan worden bereikt.

Geluk

Wat is geluk eigenlijk? Voor veel (Westerse) mensen staat genieten gelijk aan geluk. Daardoor wordt er massaal gestreefd naar comfort en zoveel mogelijk geniet momenten. Deze hunkering leidt echter vaak juist tot lijden. Het is namelijk feit dat dit niet altijd mogelijk is. Het is niet iets blijvends.
Als ik spreek over geluk gaat het meer over gelijkmoedigheid, een tevredenheid en innerlijke vreugde. Vanuit deze staat van tevredenheid zijn we gelukkig, ongeacht wat er op ons pad komt.

Genieten…, mag dat dan nog wel?

Maar betekent dit dat ik niet meer mag genieten? Zeker wel. Het is zelfs zo dat als je minder dukkha gaat ervaren, er een grotere helderheid en opmerkzaamheid ontstaat. Hiermee wordt een fundament gelegd voor een grotere, innerlijke vreugde. Dit maakt dat je juist meer vreugdevol kunt zijn bij prettige omstandigheden en minder lijdt bij onprettige omstandigheden. Als je iets lekkers eet, eet met echte aandacht. Als je een kind vasthoud, houd je kind vast met echte aandacht. Als je naar de blauwe lucht kijk, kijk met echte aandacht. Het is wel zo dat naarmate je bewuster leeft, naarmate je transformeert, de bronnen van waar jij van geniet verschuift. Het gaat veelal meer in de kleine dingen zitten, in plaats van de dingen die een zogenaamde kick geven.

Lees hier: De Tweede Nobele Waarheid. Het lijden heeft een oorzaak.

Lees hier ook: “De Vier Nobele Waarheden“

 

Door Gerjan Schoemaker
Vihara meditatielessen en retraites

Overzicht komende activiteiten