Negatieve effecten van meditatie volgens onderzoek
Wat zijn de nadelen van mindfulness en meditatie? Kan meditatie ook gevaarlijk zijn?
Uit een online onderzoek onder 1232 mensen die mediteerden gaf meer dan een kwart aan dat ze ook wel eens onprettige ervaringen hebben gehad, gerelateerd aan de meditatie beoefening. Waaronder angstgevoelens en onprettige emoties. Het percentage dat dit heeft ervaren verschilde per meditatietechniek. Het onderzoek werd gedaan onder mensen die minimaal 2 maanden ervaring hebben met meditatie.
Uit het wetenschappelijk onderzoek kwam ook naar voren dat de onprettige ervaringen minder waren bij vrouwen en religieuze mensen. Mensen die vaker herhaaldelijk negatief denken, mensen die zich enkel bezighouden met deconstructieve vormen van meditatie (deconstructieve meditatie is er op gericht inzicht te krijgen in de processen van perceptie, emotie en cognitie door zelfonderzoek, Vipassana meditatie valt hier ook onder), en degene die een meditatie retraite hadden ondergaan, gaven meer aan op een bepaald punt in hun leven onprettige ervaringen te hebben ervaren gerelateerd aan het meditatie-proces.
De vraag die mensen moesten beantwoorden was:
“Heb je ooit bijzonder onaangename ervaringen gehad (b.v. paniek, angst, verstoorde emoties of gedachten, veranderd zelfgevoel of het anders ervaren van de wereld), warvan je denkt dat het gerelateerd is aan je meditatie-beoefening?”
Mijn persoonlijke visie en kritiek op het onderzoek
Het is evident en niet meer dan logisch dat mensen die mediteren ook onprettige ervaringen hebben gerelateerd aan de meditatie. Het meditatie-proces is er juist op gericht om datgene dat we normaal onderdrukken of aan voorbijgaan op te laten komen, om er vervolgens mee aan de slag te gaan. Dat kunnen zelfs ervaringen zijn die we dermate hebben verdrongen dat we niet eens wisten dat ze er waren. Is dat prettig? Nee natuurlijk niet. Maar als we er echt toegewijd mee aan de slag gaan kunnen we tot een transformatie komen waarbij we ons juist een stuk ‘gelukkiger’ voelen dan voordat we begonnen met mediteren.
De reden dat mensen die deconstructieve vormen van meditatie toepassen zoals Vipassana meditatie en mensen die een meditatie retraite hebben ondergaan vaker te maken hebben gehad met onprettige ervaringen is ook niet onlogisch, omdat zij een stuk dieper gaan. Andere vormen van meditaties waarbij dit niet zo is, zijn veelal ook wel ‘feel good’ meditaties. Deze zijn niet zo diepgaand en transformatief maar hebben een ander doel, namelijk een tijdelijke fijne ervaring hebben tijdens de meditatie.
De conclusie dat mensen die mediteren ook onprettige ervaringen hebben gerelateerd aan de meditatie klopt dan ook wel. Maar dit is dus niet perse iets negatiefs.
Technieken als Vipassana meditatie helpen ons juist een andere houding te ontwikkelen bij wat onprettig is. Het helpt ons weerstanden te verminderen, waardoor we uiteindelijk juist meer moeiteloos kunnen leven. Met minder stress bij onprettige ervaringen.
Wat we wel kunnen leren van het onderzoek, is dat meditatie iets (onprettigs) kan triggeren waar je iets mee moet. Als je (al dan niet met professionele hulp) er niets mee doet kan het wellicht zo zijn dat je onprettige ervaring blijft hangen. In dat geval zou je het misschien wel een ‘negatief effect’ kunnen noemen. Ik weet zo geen onderzoeken die dit onderbouwen, maar ik vermoed wel dat dit incidenteel gebeurd. Dit zal dan vaak zijn vanuit onbekwaamheid bij de persoon en niet zozeer uit gebrek van motivatie en toewijding voortkomen. Want als je met een dermate onprettige ervaring zit, is de mens toch geneigd manieren te zoeken om hier vanaf te komen.
Daarnaast is het ook de vraag, of hetgeen waar de persoon mee te dealen krijgt, wel te verhelpen is en als het al te verhelpen is of dit kan zonder professionele begeleiding. Nu heb ik hier geen onderzoeken naar gevonden, maar uit eigen ervaring weet ik dat er mensen zijn die tijdens een retraite te maken krijgen met depersonalisatie. Ook gaan verhalen ten ronde van derealisatie en psychotische symptomen zoals hallucinaties en stemmingsstoornissen. Daarbij is het natuurlijk de vraag of dit komt door de meditatie op zichzelf, of dat deze stoornissen al latent aanwezig waren en deze vroeg of laat sowieso getriggerd zouden worden en dat meditatie nu hetgeen was wat de psychotische symptomen heeft geactiveerd. Hoe dan ook, dient er dus wel rekening mee gehouden te worden dat dergelijke symptomen tijdens meditatie, en met name tijdens langere retraites, kunnen optreden (zie ook verderop in dit artikel waar ik hier uitgebreid op inga).
Daarentegen weet ik dat er veel mensen, soms zelfs op advies van hun therapeut of psychiater, bij mij zijn gaan mediteren als aanvulling op opvolging op het reguliere traject dat ze (hebben) gedaan. En met de nodige baten. Dit geldt voor verschillende psychische klachten van ADHD tot aan depressie en psychoses. Meditatie kan dan misschien de trigger voor psychotische klachten zijn, het kan daarentegen ook helpen bij het omgaan bij psychotische symptomen. Mogelijk helpt het zelfs ook om de symptomen te verminderen, volgens enkele van mijn leerlingen in ieder geval wel, maar dat is natuurlijk niet wetenschappelijk onderbouwd.
Een dergelijk onderzoek is dus interessant, maar er worden niet altijd de juiste conclusies aan verbonden. Als je onprettige, emotionele ervaringen ervaart vanwege meditatie, is dat niet altijd negatief. In principe is het dus juist één van de gewenste effecten van meditatie om dat wat nog niet is opgelost of onderdrukt is te verwerken en/of er beter mee om te gaan.
Enkele voorbeelden van hoe 1 zo’n onderzoek breed in de media wordt uitgezet en ofwel het verkeerd interpreteert, ofwel de interpretatie aan de (wellicht met het thema onbekende) lezer over laat en het bovendien aan de suggestieve kant is geschreven wat de indruk wekt dat meditatie in zo’n 25% van de gevallen negatief uitpakt:
https://www.medicalnewstoday.com/articles/325167
Some Meditation Practices Can Be Scary
http://www.slate.fr/story/193917/la-meditation-peut-aussi-etre-dangereuse
https://www.inc.com/chris-matyszczyk/believe-in-meditation-new-science-says-shockingly-bad-side-effects.html
https://www.sciencealert.com/new-evidence-reveals-there-s-a-darker-side-of-meditation
Dit zijn allemaal websites die hun artikel baseren op-, of refereren naar het onderzoek, zonder werkelijk na te gaan of er bij te vermelden wat voor conclusies je eraan kunt verbinden. Sommigen trekken zelf overigens wel conclusies zoals:
“Een kwart van de mensen die mediteren ervaren negatieve mentale toestanden”
“Sommige meditatie technieken kunnen eng zijn”
“Meditatie kan ook gevaarlijk zijn”
“Schokkende bijeffecten van meditatie”
“De donkere kant van meditatie”
Dit is nog slechts een klein aantal van de websites die naar dit onderzoek verwijzen. Op het moment van schrijven linken er maar liefst 218 websites naar dit ene onderzoek.
Er zijn ook artikelen die meer genuanceerd over het onderzoek schrijven en aangeven dat de uitkomsten aanleiding zijn om nader onderzoek te doen naar meditatie:
https://www.ucl.ac.uk/news/2019/may/meditation-needs-more-research-study-finds-25-suffer-unpleasant-experiences
https://www.bbc.com/future/article/20190813-burnout-anxiety-stress-proof-relief
https://medicalxpress.com/news/2019-05-meditation-percent-unpleasant.html
https://www.spektrum.de/news/haeufig-negative-erfahrungen-beim-meditieren/1645842
Dit artikel gaat er dieper op in en betrekt er meer bij:
https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/06/07/wat-als-mediteren-fout-loopt/
Hierin wordt ook mijn redenering, over dat onprettige ervaringen bij het meditatie-proces horen, ondersteund. Zo staat er in dit artikel:
“Traditioneel werd dus zeker niet flauw gedaan over de mogelijke neveneffecten van meditatie. Ze werden erkend als een onderdeel van het pad, iets waar je vroeg of laat mee te maken krijgt. En waar je dus maar beter op voorbereid bent.”
En toch staat er verderop in het artikel een suggestief stuk waardoor het lijkt dat 25% van de mensen die mediteren een negatieve meditatie-gerelateerde ervaring hebben gehad. Daarbij wordt vervolgens geschreven “Véél meer dan je zou verwachten.”.
Naar mijn persoonlijke interpretatie hoeft onprettig dus niet perse negatief te zijn.
Het is dan misschien meer een rol voor de meditatie-/retraite begeleiders om mensen vooraf duidelijk te maken dat meditatie niet gericht is op het beleven van ‘feel good’ ervaringen. Maar dat het mogelijk is, of misschien wel zeer waarschijnlijk doordat we met onze aandacht naar binnenkeren, dat je ook onprettige gevoelens gaat ervaren en/of dingen tegenkomt die je lange tijd hebt weggedrukt.
Andere verbanden en andere wetenschappelijke onderzoeken
Natuurlijk zijn er ook extreme incidenten te vinden van mensen die tijdens een retraite in grote psychische problemen zijn beland. Zoals het verhaal van Michael Holden die onder politiebegeleiding, gehandboeid vanuit een Boeddhistisch klooster naar een psychische instelling is gebracht.
Maar ook hier is het dus de vraag of de psychose in potentie al aanwezig was en dat meditatie iets heeft getriggerd wat het anders wellicht op een ander moment had getriggerd? Bij deze persoon was er ook al eerder een opname geweest waarbij drugsgebruik de oorzaak was:
“In mijn twintiger jaren toen ik werkte als journalist in Londen, nam ik recreatieve drugs om mij negen dagen wakker te houden. Aan het einde was ik psychotisch, gesegmenteerd, verdoofd en werd ik gedurende vier maanden in het ziekenhuis gehouden”.
Een ander voorbeeld is die van Imke Gilsing. Op het moment dat ik dit verslag schrijf en nader onderzoek doe naar de verbanden tussen meditatie en psychoses, ontvang ik een e-mail waarin het boek “Een dag uit het leven van Tinkerbel” wordt aanbevolen. Heel bijzonder dat ik precies op dit moment deze e-mail ontvang. In de aankondiging staat:
“Tijdens een retraite kreeg zij een psychose. In een maandenlange gedwongen opname dacht ze dat ze Tinkerbel was en een relatie had met Jelle Brandt Corstius.”
– update september 2021: ik heb inmiddels het boek van Imke Gilsing gelezen en onderstaand gesprek met haar gehad –
Zover mij bekend zijn dit incidenten, maar het is natuurlijk wel belangrijk dat we onderkennen dat psychische klachten wel degelijk kunnen ontstaan tijdens- of als gevolg van meditatie en retraites. Dit dient niet gebagatelliseerd te worden en het zijn soms ook ernstige gevallen. Zover mij bekend zijn dit dus incidenten en is het niet bekend of de klachten anders op een later moment zich mogelijk of waarschijnlijk ook hadden aangediend. Ik heb nog research gedaan om te kijken of ik meer kon vinden over de relatie tussen meditatie en psychoses, maar hier kon ik verder niet veel over te vinden. Vanuit mijn eigen ervaring als meditatiebegeleider heb ik ook nog nooit meegemaakt dat iemand bij mij in een psychose is terechtgekomen tijdens- of als gevolg van het mediteren, zover ik dat kunnen herleiden.
Zie bijvoorbeeld dit artikel waarin meerdere incidenten nader zijn bekeken:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31668156/
Ook in dit rapport worden verbanden gelegd tussen meditatie en psychoses:
https://meditatinginsafety.org.uk/wp-content/uploads/2017/05/Kuijpers_2007.pdf
Waarbij onder meer wordt gesteld:
“Ongeveer de helft van de patiënten had een psychiatrische geschiedenis, vooral met psychotische symptomen. Volgens de klinische beschrijvingen van ICD-10, leden de meeste patiënten aan een acute en voorbijgaande psychotische stoornis. Volgens de DSM-IV zouden criteria zouden ze de diagnose Korte Psychotische Stoornis hebben gekregen”.
en
“Met betrekking tot mogelijke kwetsbaarheidsfactoren, lijkt er een verhoogd risico te zijn op aan meditatie gerelateerd optreden van psychotische symptomen bij personen met een geschiedenis van psychiatrische symptomen of met een bepaalde persoonlijkheidsstructuur, en in gevallen van slaapgebrek of lichamelijke uitputting…”
“toestanden van fysieke uitputting werden veroorzaakt door vasten en slaapvermindering tijdens langdurige, ongeleide en intense meditatie, ook wel omschreven als wanpraktijken van meditatie.”
en
“Concluderend, meditatie kan een stressfactor zijn bij kwetsbare personen en kan resulteren in een vrij specifiek psychotisch syndroom: acute en voorbijgaande psychotische stoornis. Deze zijn hoogstwaarschijnlijk ‘self-limiting’ en is er dus niet altijd een anti-psychotische behandeling nodig.”
Mijn persoonlijk advies naar aanleiding van deze onderzoeken
Ik zie in ieder geval geen reden om meditatie, mindfulness of retraites te ontraden, tenzij je in behandeling bent bij een arts vanwege psychische klachten. Ga in dat altijd in overleg met je behandelend arts. Let wel dat de ene arts de andere niet is. Sommige artsen zijn er onbekend mee en dan raden ze het voor de zekerheid maar af. Maar ik heb bij mijn eigen lessen ook meerdere deelnemers gehad die na akkoord van een psychiater of zelfs op advies van een psycholoog bij mij zijn komen mediteren en zij hebben hier ook veel baat bij gehad. Een meditatieleraar is echter niet ‘gekwalificeerd’ en misschien ook niet kundig om in te schatten of het wel of niet bevorderlijk is en/of op welk moment.
Als je in het verleden bent behandeld voor psychische aandoeningen zoals borderline, psychose, schizofrenie, depersonalisatie-/derealisatiestoornis, ernstige depressie, etc. of als je hiervoor aanleg hebt, is het raadzaam advies in te winnen bij een arts om deze te laten bepalen of in ieder geval mee te laten denken of het meditatie wel, of juist niet verstandig is. Als je vermoedt dat de arts onbekend is met meditatie en/of retraites, dan is het misschien mogelijk een second opinion op te vragen bij een arts die er wel bekend mee is. Het zal vooraf vaak lastig te bepalen zijn of mensen er baat bij hebben of dat het juist schadelijk zal zijn.
Daarbij is het altijd raadzaam om te mediteren of een mindfulness cursus te doen bij iemand met ruime ervaring, zodat deze je ook kan ondersteunen tijdens je persoonlijke proces. Óf dat je iemand anders aan de zijlijn hebt die je daarbij kan ondersteunen. Indien nodig kunnen zij je ook doorverwijzen naar de reguliere zorg.
Ook lijkt het mij niet verstandig om zonder ervaring te beginnen met bijvoorbeeld een tien daagse stilte retraite. Beter is het langzaam op te bouwen, bijvoorbeeld door eerst een half jaar tot een jaar onder begeleiding te mediteren, dan eens een drie- of vierdaagse retraite met begeleiding en dan kun je eens een tiendaagse retraite overwegen als dat veilig voelt.
Positieve effecten van meditatie
Lees ook het artikel dat ik heb uitgewerkt over onderzoek naar de positieve effecten van mediatie, waaronder het verminderen van stress, angst, negatieve gedachte en het verbeteren van het immuunsysteem.
Door Gerjan Schoemaker, Retraite begeleider en Docent Opleiding Meditatieleraar.
Wat zijn de nadelen van mindfulness en meditatie? Kan meditatie ook gevaarlijk zijn?
Uit een online onderzoek onder 1232 mensen die mediteerden gaf meer dan een kwart aan dat ze ook wel eens onprettige ervaringen hebben gehad, gerelateerd aan de meditatie beoefening. Waaronder angstgevoelens en onprettige emoties. Het percentage dat dit heeft ervaren verschilde per meditatietechniek. Het onderzoek werd gedaan onder mensen die minimaal 2 maanden ervaring hebben met meditatie.
Uit het wetenschappelijk onderzoek kwam ook naar voren dat de onprettige ervaringen minder waren bij vrouwen en religieuze mensen. Mensen die vaker herhaaldelijk negatief denken, mensen die zich enkel bezighouden met deconstructieve vormen van meditatie (deconstructieve meditatie is er op gericht inzicht te krijgen in de processen van perceptie, emotie en cognitie door zelfonderzoek, Vipassana meditatie valt hier ook onder), en degene die een meditatie retraite hadden ondergaan, gaven meer aan op een bepaald punt in hun leven onprettige ervaringen te hebben ervaren gerelateerd aan het meditatie-proces.
De vraag die mensen moesten beantwoorden was:
“Heb je ooit bijzonder onaangename ervaringen gehad (b.v. paniek, angst, verstoorde emoties of gedachten, veranderd zelfgevoel of het anders ervaren van de wereld), warvan je denkt dat het gerelateerd is aan je meditatie-beoefening?”
Mijn persoonlijke visie en kritiek op het onderzoek
Het is evident en niet meer dan logisch dat mensen die mediteren ook onprettige ervaringen hebben gerelateerd aan de meditatie. Het meditatie-proces is er juist op gericht om datgene dat we normaal onderdrukken of aan voorbijgaan op te laten komen, om er vervolgens mee aan de slag te gaan. Dat kunnen zelfs ervaringen zijn die we dermate hebben verdrongen dat we niet eens wisten dat ze er waren. Is dat prettig? Nee natuurlijk niet. Maar als we er echt toegewijd mee aan de slag gaan kunnen we tot een transformatie komen waarbij we ons juist een stuk ‘gelukkiger’ voelen dan voordat we begonnen met mediteren.
De reden dat mensen die deconstructieve vormen van meditatie toepassen zoals Vipassana meditatie en mensen die een meditatie retraite hebben ondergaan vaker te maken hebben gehad met onprettige ervaringen is ook niet onlogisch, omdat zij een stuk dieper gaan. Andere vormen van meditaties waarbij dit niet zo is, zijn veelal ook wel ‘feel good’ meditaties. Deze zijn niet zo diepgaand en transformatief maar hebben een ander doel, namelijk een tijdelijke fijne ervaring hebben tijdens de meditatie.
De conclusie dat mensen die mediteren ook onprettige ervaringen hebben gerelateerd aan de meditatie klopt dan ook wel. Maar dit is dus niet perse iets negatiefs.
Technieken als Vipassana meditatie helpen ons juist een andere houding te ontwikkelen bij wat onprettig is. Het helpt ons weerstanden te verminderen, waardoor we uiteindelijk juist meer moeiteloos kunnen leven. Met minder stress bij onprettige ervaringen.
Wat we wel kunnen leren van het onderzoek, is dat meditatie iets (onprettigs) kan triggeren waar je iets mee moet. Als je (al dan niet met professionele hulp) er niets mee doet kan het wellicht zo zijn dat je onprettige ervaring blijft hangen. In dat geval zou je het misschien wel een ‘negatief effect’ kunnen noemen. Ik weet zo geen onderzoeken die dit onderbouwen, maar ik vermoed wel dat dit incidenteel gebeurd. Dit zal dan vaak zijn vanuit onbekwaamheid bij de persoon en niet zozeer uit gebrek van motivatie en toewijding voortkomen. Want als je met een dermate onprettige ervaring zit, is de mens toch geneigd manieren te zoeken om hier vanaf te komen.
Daarnaast is het ook de vraag, of hetgeen waar de persoon mee te dealen krijgt, wel te verhelpen is en als het al te verhelpen is of dit kan zonder professionele begeleiding. Nu heb ik hier geen onderzoeken naar gevonden, maar uit eigen ervaring weet ik dat er mensen zijn die tijdens een retraite te maken krijgen met depersonalisatie. Ook gaan verhalen ten ronde van derealisatie en psychotische symptomen zoals hallucinaties en stemmingsstoornissen. Daarbij is het natuurlijk de vraag of dit komt door de meditatie op zichzelf, of dat deze stoornissen al latent aanwezig waren en deze vroeg of laat sowieso getriggerd zouden worden en dat meditatie nu hetgeen was wat de psychotische symptomen heeft geactiveerd. Hoe dan ook, dient er dus wel rekening mee gehouden te worden dat dergelijke symptomen tijdens meditatie, en met name tijdens langere retraites, kunnen optreden (zie ook verderop in dit artikel waar ik hier uitgebreid op inga).
Daarentegen weet ik dat er veel mensen, soms zelfs op advies van hun therapeut of psychiater, bij mij zijn gaan mediteren als aanvulling op opvolging op het reguliere traject dat ze (hebben) gedaan. En met de nodige baten. Dit geldt voor verschillende psychische klachten van ADHD tot aan depressie en psychoses. Meditatie kan dan misschien de trigger voor psychotische klachten zijn, het kan daarentegen ook helpen bij het omgaan bij psychotische symptomen. Mogelijk helpt het zelfs ook om de symptomen te verminderen, volgens enkele van mijn leerlingen in ieder geval wel, maar dat is natuurlijk niet wetenschappelijk onderbouwd.
Een dergelijk onderzoek is dus interessant, maar er worden niet altijd de juiste conclusies aan verbonden. Als je onprettige, emotionele ervaringen ervaart vanwege meditatie, is dat niet altijd negatief. In principe is het dus juist één van de gewenste effecten van meditatie om dat wat nog niet is opgelost of onderdrukt is te verwerken en/of er beter mee om te gaan.
Enkele voorbeelden van hoe 1 zo’n onderzoek breed in de media wordt uitgezet en ofwel het verkeerd interpreteert, ofwel de interpretatie aan de (wellicht met het thema onbekende) lezer over laat en het bovendien aan de suggestieve kant is geschreven wat de indruk wekt dat meditatie in zo’n 25% van de gevallen negatief uitpakt:
https://www.medicalnewstoday.com/articles/325167
Some Meditation Practices Can Be Scary
http://www.slate.fr/story/193917/la-meditation-peut-aussi-etre-dangereuse
https://www.inc.com/chris-matyszczyk/believe-in-meditation-new-science-says-shockingly-bad-side-effects.html
https://www.sciencealert.com/new-evidence-reveals-there-s-a-darker-side-of-meditation
Dit zijn allemaal websites die hun artikel baseren op-, of refereren naar het onderzoek, zonder werkelijk na te gaan of er bij te vermelden wat voor conclusies je eraan kunt verbinden. Sommigen trekken zelf overigens wel conclusies zoals:
“Een kwart van de mensen die mediteren ervaren negatieve mentale toestanden”
“Sommige meditatie technieken kunnen eng zijn”
“Meditatie kan ook gevaarlijk zijn”
“Schokkende bijeffecten van meditatie”
“De donkere kant van meditatie”
Dit is nog slechts een klein aantal van de websites die naar dit onderzoek verwijzen. Op het moment van schrijven linken er maar liefst 218 websites naar dit ene onderzoek.
Er zijn ook artikelen die meer genuanceerd over het onderzoek schrijven en aangeven dat de uitkomsten aanleiding zijn om nader onderzoek te doen naar meditatie:
https://www.ucl.ac.uk/news/2019/may/meditation-needs-more-research-study-finds-25-suffer-unpleasant-experiences
https://www.bbc.com/future/article/20190813-burnout-anxiety-stress-proof-relief
https://medicalxpress.com/news/2019-05-meditation-percent-unpleasant.html
https://www.spektrum.de/news/haeufig-negative-erfahrungen-beim-meditieren/1645842
Dit artikel gaat er dieper op in en betrekt er meer bij:
https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/06/07/wat-als-mediteren-fout-loopt/
Hierin wordt ook mijn redenering, over dat onprettige ervaringen bij het meditatie-proces horen, ondersteund. Zo staat er in dit artikel:
“Traditioneel werd dus zeker niet flauw gedaan over de mogelijke neveneffecten van meditatie. Ze werden erkend als een onderdeel van het pad, iets waar je vroeg of laat mee te maken krijgt. En waar je dus maar beter op voorbereid bent.”
En toch staat er verderop in het artikel een suggestief stuk waardoor het lijkt dat 25% van de mensen die mediteren een negatieve meditatie-gerelateerde ervaring hebben gehad. Daarbij wordt vervolgens geschreven “Véél meer dan je zou verwachten.”.
Naar mijn persoonlijke interpretatie hoeft onprettig dus niet perse negatief te zijn.
Het is dan misschien meer een rol voor de meditatie-/retraite begeleiders om mensen vooraf duidelijk te maken dat meditatie niet gericht is op het beleven van ‘feel good’ ervaringen. Maar dat het mogelijk is, of misschien wel zeer waarschijnlijk doordat we met onze aandacht naar binnenkeren, dat je ook onprettige gevoelens gaat ervaren en/of dingen tegenkomt die je lange tijd hebt weggedrukt.
Andere verbanden en andere wetenschappelijke onderzoeken
Natuurlijk zijn er ook extreme incidenten te vinden van mensen die tijdens een retraite in grote psychische problemen zijn beland. Zoals het verhaal van Michael Holden die onder politiebegeleiding, gehandboeid vanuit een Boeddhistisch klooster naar een psychische instelling is gebracht.
Maar ook hier is het dus de vraag of de psychose in potentie al aanwezig was en dat meditatie iets heeft getriggerd wat het anders wellicht op een ander moment had getriggerd? Bij deze persoon was er ook al eerder een opname geweest waarbij drugsgebruik de oorzaak was:
“In mijn twintiger jaren toen ik werkte als journalist in Londen, nam ik recreatieve drugs om mij negen dagen wakker te houden. Aan het einde was ik psychotisch, gesegmenteerd, verdoofd en werd ik gedurende vier maanden in het ziekenhuis gehouden”.
Een ander voorbeeld is die van Imke Gilsing. Op het moment dat ik dit verslag schrijf en nader onderzoek doe naar de verbanden tussen meditatie en psychoses, ontvang ik een e-mail waarin het boek “Een dag uit het leven van Tinkerbel” wordt aanbevolen. Heel bijzonder dat ik precies op dit moment deze e-mail ontvang. In de aankondiging staat:
“Tijdens een retraite kreeg zij een psychose. In een maandenlange gedwongen opname dacht ze dat ze Tinkerbel was en een relatie had met Jelle Brandt Corstius.”
– update september 2021: ik heb inmiddels het boek van Imke Gilsing gelezen en onderstaand gesprek met haar gehad –
Zover mij bekend zijn dit incidenten, maar het is natuurlijk wel belangrijk dat we onderkennen dat psychische klachten wel degelijk kunnen ontstaan tijdens- of als gevolg van meditatie en retraites. Dit dient niet gebagatelliseerd te worden en het zijn soms ook ernstige gevallen. Zover mij bekend zijn dit dus incidenten en is het niet bekend of de klachten anders op een later moment zich mogelijk of waarschijnlijk ook hadden aangediend. Ik heb nog research gedaan om te kijken of ik meer kon vinden over de relatie tussen meditatie en psychoses, maar hier kon ik verder niet veel over te vinden. Vanuit mijn eigen ervaring als meditatiebegeleider heb ik ook nog nooit meegemaakt dat iemand bij mij in een psychose is terechtgekomen tijdens- of als gevolg van het mediteren, zover ik dat kunnen herleiden.
Zie bijvoorbeeld dit artikel waarin meerdere incidenten nader zijn bekeken:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31668156/
Ook in dit rapport worden verbanden gelegd tussen meditatie en psychoses:
https://meditatinginsafety.org.uk/wp-content/uploads/2017/05/Kuijpers_2007.pdf
Waarbij onder meer wordt gesteld:
“Ongeveer de helft van de patiënten had een psychiatrische geschiedenis, vooral met psychotische symptomen. Volgens de klinische beschrijvingen van ICD-10, leden de meeste patiënten aan een acute en voorbijgaande psychotische stoornis. Volgens de DSM-IV zouden criteria zouden ze de diagnose Korte Psychotische Stoornis hebben gekregen”.
en
“Met betrekking tot mogelijke kwetsbaarheidsfactoren, lijkt er een verhoogd risico te zijn op aan meditatie gerelateerd optreden van psychotische symptomen bij personen met een geschiedenis van psychiatrische symptomen of met een bepaalde persoonlijkheidsstructuur, en in gevallen van slaapgebrek of lichamelijke uitputting…”
“toestanden van fysieke uitputting werden veroorzaakt door vasten en slaapvermindering tijdens langdurige, ongeleide en intense meditatie, ook wel omschreven als wanpraktijken van meditatie.”
en
“Concluderend, meditatie kan een stressfactor zijn bij kwetsbare personen en kan resulteren in een vrij specifiek psychotisch syndroom: acute en voorbijgaande psychotische stoornis. Deze zijn hoogstwaarschijnlijk ‘self-limiting’ en is er dus niet altijd een anti-psychotische behandeling nodig.”
Mijn persoonlijk advies naar aanleiding van deze onderzoeken
Ik zie in ieder geval geen reden om meditatie, mindfulness of retraites te ontraden, tenzij je in behandeling bent bij een arts vanwege psychische klachten. Ga in dat altijd in overleg met je behandelend arts. Let wel dat de ene arts de andere niet is. Sommige artsen zijn er onbekend mee en dan raden ze het voor de zekerheid maar af. Maar ik heb bij mijn eigen lessen ook meerdere deelnemers gehad die na akkoord van een psychiater of zelfs op advies van een psycholoog bij mij zijn komen mediteren en zij hebben hier ook veel baat bij gehad. Een meditatieleraar is echter niet ‘gekwalificeerd’ en misschien ook niet kundig om in te schatten of het wel of niet bevorderlijk is en/of op welk moment.
Als je in het verleden bent behandeld voor psychische klachten, of als je weet dat er een verhoogde kans is dat deze eens in je leven optreden (bijvoorbeeld als het om iets gaat dat erfelijk is), is het daarom raadzaam om advies in te winnen bij een arts om deze te laten bepalen of in ieder geval mee te laten denken of het wel, of juist niet verstandig is. Als je vermoed dat de arts er onbekend is, dan is het misschien mogelijk een second opinion op te vragen bij een arts die er wel bekend mee is? Het zal vaak lastig te bepalen zijn of mensen er baat bij hebben of dat het juist schadelijk zal zijn.
Daarbij is het altijd raadzaam om te mediteren of een mindfulness cursus te doen bij iemand met ruime ervaring, zodat deze je ook kan ondersteunen tijdens je persoonlijke proces. Óf dat je iemand anders aan de zijlijn hebt die je daarbij kan ondersteunen. Indien nodig kunnen zij je ook doorverwijzen naar de reguliere zorg.
Ook lijkt het mij niet verstandig om zonder ervaring te beginnen met bijvoorbeeld een tien daagse stilte retraite. Beter is het langzaam op te bouwen, bijvoorbeeld door eerst een half jaar tot een jaar onder begeleiding te mediteren, dan eens een drie- of vierdaagse retraite met begeleiding en dan kun je eens een tiendaagse retraite overwegen als dat veilig voelt.
Positieve effecten van meditatie
Lees ook het artikel dat ik heb uitgewerkt over onderzoek naar de positieve effecten van mediatie, waaronder het verminderen van stress, angst, negatieve gedachte en het verbeteren van het immuunsysteem.
Door Gerjan Schoemaker, Retraite begeleider en Docent Opleiding Meditatieleraar.
Gerjan Schoemaker is meditatieleraar en oprichter van Meditatie Instituut Nederland. Gerjan is hoofddocent van onze erkende meditatie opleiding in Amsterdam en begeleidt vipassana retraites en cursussen. Gerjan bestudeerd en onderricht vanuit verschillende stromingen, waaronder het Boeddhisme en Advaita tradities. Daarnaast geeft Gerjan onderricht in diverse meditatie technieken.
Goedemorgen,
Ik zal mij even voorstellen. Mijn naam is Yonas en kom van Hoofddorp. Gisteren heb ik iets raars meegemaakt tijdens het luisteren naar een meditatie van Michael Pilarczyk op Youtube. Het was een meditatie die helpt tegen angsten en negatieve gedachten. Halverwege de video waarin hij begon te vertellen over het licht dat vanuit de aarde naar mijn lichaam toe zou stromen, kreeg ik een afbeelding van een doodshoofd/geraamte in mijn hoofd die er niet uitgaat. Vind dit wel een enge gedachte en weet niet hoe ik hiervanaf kan komen!
Goedemorgen Yonas, ik zag ook je e-mail binnen komen. De specifieke meditatievorm ben ik niet direct bekend mee, maar dergelijke gebeurtenissen kunnen bij alle meditatievormen zich aandienen. Of eigenlijk niet alleen bij meditatie, zoiets kan zomaar worden getriggerd maar bij meditatie staat het vaak ‘meer open’. Hoe het brein werkt is vaak nog onverklaarbaar. Hoe je er vanaf kunt komen kan ik je helaas niet zeggen. Vanuit de Oosterse filosofie (met name boeddhisme) is het idee dat als je er te graag vanaf wilt komen, dat je het juist vast zet. ‘What you resist, persist’ wordt ook wel gezegd. Als het je dagelijks functioneren niet te sterk belemmert, zou je het misschien nog heel even kunnen aankijken. Het proberen toe te laten, in plaats van weg te drukken en misschien dat het dan ook zo weer minder wordt. Maar als het aanhoudt adviseer ik toch hier een specialist bij te zoeken. Uit het reguliere dan wel meer alternatieve zorg, waar je het meeste baat bij hebt, het kan ook beide. Als je kiest voor iemand uit de reguliere zorg adviseer ik wel iemand te zoeken met ook ruime meditatie ervaring. Want onbekend maakt onbegrepen en dan wordt zoiets prachtigs als meditatie soms verkeerd weg gezet en krijg je ook niet de ondersteuning die past bij wat je hebt ervaren.
Helaas kan ik je dus geen oplossing of verklaring geven. Wel dat ik dergelijke ervaringen vaker hoor. Soms kan dit het begin zijn van iets heel moois. Het kan misschien een proces in gang zetten waarbij er nog oude stukken worden geheeld. Zulke ervaringen zijn wat dat betreft niet altijd te verklaren of te begrijpen en het willen verklaren kan het proces soms juist in de weg staan. Mijn advies bij twijfel altijd wel een specialist erbij te betrekken.
Goed geschreven stuk. Toch wil ik graag wat toevoegen. zelf mediteer ik dagelijks twee maal een uur, en ja ook ik heb mindere ervaringen die heel normaal zijn. ieder persoon heeft een verleden die zowel uit negatieve als positieve ervaringen bestaat. het feit dat je met meditatie stilte en daardoor ruimte schept, maakt dat wat in het geheugen is opgeslagen zich toont door een specifiek gevoel of gebeurtenis. Het groeien in de diepte van meditatie bepaald hoe diep het geheugen word vrijgegeven. Dat dit gebeurt heeft naar mijn inzicht te maken met onze identiteit. ik zie een psygologische identiteit die volledig is aangeleerd door opvoeding van ouders,school periode,
werkomgeving en het sociaal leven binnen onze vriendenkring. Daarnaast bestaat er ook een biologische identiteit wat volledig natuurlijk van aard is. met meditatie word het geheugen beetje bij beetje geleegd waardoor er plaats komt om je echte natuurlijke identiteit te settelen.
Dit is een persoonlijk inzicht door zelfonderzoek.