Onderzoek naar de positieve effecten van meditatie
Wat zijn de wetenschappelijke effecten van meditatie?
Onderzoek naar de effecten van meditatie en mindfulness op stress, immuunsysteem, angst, depressie en meer.
Voordelen van meditatie
Uit hieronder genoemde onderzoeken en aanvullende studies blijkt dat meditatie onder meer positieve invloed heeft op:
- vermindering van stress
- vermindering van angst en depressie
- verbeterd immuunsysteem
- verhogen pijntolerantie
- verbetert geheugen
- verhoogd empathisch vermogen
- minder negatieve gevoelens, spanning, bedroefdheid en boosheid
- het beter verwerken van herinneringen
- het beter reguleren van emoties
- verbeterde impulscontrole
Opmerking: In dit artikel ga ik vooral in op de meetbare, wetenschappelijke effecten van meditatie. Meditatie heeft natuurlijk meer te bieden dan wat meetbaar of wetenschappelijk is aan te tonen. Zie daarvoor ook het artikel ‘3 niveaus van meditatie: praktisch, psychisch en filosofisch‘
Onderzoek naar het effect van meditatie op stress, zichtbaar in de grijze stof van de hersenen
Meditatie beïnvloedt de grootte en de vorm van de hersenstructuur. Uit een onderzoek bleek dat uit 8 weken aan een MBSR (Mindfulness Based Stress Reduction) meditatieprogramma te hebben meegedaan, de grijze stof dichter was bij de hippocampus, welke betrokken is bij leren, het verwerken van herinneringen en het reguleren van emoties. En de amygdala, die verbonden is met stress, bloeddruk en angst had een verminderde dichte grijze stof.
De deelnemers hadden een wekelijkse bijeenkomst waar zij mindfulness meditatie beoefenden, daarbij beluisterden ze audio-opnamen met geleide meditaties en werd hen gevraagd bij te houden hoeveel zij iedere dag mediteerden. De controlegroep beoefenden geen meditatie. Wat in de hersens werd opgemerkt, werd ook door de deelnemers bevestigd. Zij ervoeren ook daadwerkelijk minder stress en spanning. Bij de deelnemers in de controlegroep waren geen verschillen waarneembaar, waardoor het is uitgesloten dat het kwam door enkel het verloop van de tijd.
https://news.harvard.edu/gazette/story/2011/01/eight-weeks-to-a-better-brain/
Mijn persoonlijke visie en kritiek op het onderzoek
Hoewel de uitkomsten positief zijn vind ik een onderzoeksperiode van 8 weken te kort om te concluderen in welke mate mindfulness meditatie effect heeft op het brein. Het is mooi dat is aangetoond dát het effect heeft, maar ik ben nog meer benieuwd in welke mate het effect heeft als je een ervaren beoefenaar bent van mindfulness- of wellicht nog beter, traditionele Vipassana meditatie. Als ik naar mezelf kijk, als ook naar mijn ‘leerlingen’, kun je in 8 weken tijd wel de basis van meditatie leren, maar is het voor de meeste mensen onmogelijk om precies te weten hoe je moet mediteren. Het onderzoek toont dus wel aan wat de effecten zijn van een 8 weekse MBSR programma, maar niet de effecten van mindfulness meditatie op zich. Zelfs na zo’n 15 jaar mindfulness- en Vipassana meditatie te hebben beoefend en vele retraites heb gedaan, verfijn ik nog steeds mijn meditatieproces. Nog steeds krijg ik inzichten in de ‘dingen te zien zoals ze werkelijk zijn’ en juist deze inzichten maken dat ik meer stressvrij, meer moeiteloos kan leven.
Het is mogelijk niet zo eenvoudig om goed te onderzoeken, maar het het zou interessant zijn om de effecten van meditatie te onderzoeken bij mensen die zonder meditatie zijn opgegroeid, en daarna voor zeg maar zo’n 10 jaar met toewijding meditatie in hun leven hebben geïntegreerd.
Onderzoek naar hersengolven tijdens het mediteren
Bij onderzoek naar hersengolven blijkt dat als mensen mediteren op een waakzame, ontspannen wijze, meer duidelijke veranderingen in de hersengolfactiviteit hebben dan als ze gewoon rusten, zonder het toepassen van een (meditatie)techniek. In dit artikel wordt verslag gedaan van dit onderzoek (wat zelf niet kosteloos in te zien is).
Tijdens het mediteren waren Thetagolven het meest in overvloed aanwezig in de frontale en middelste gedeelten van het brein. Eerdere studies hebben aangetoond dat Thetagolven duiden op diepe ontspanning en vaker voorkomen bij zeer ervaren meditatie beoefenaars.
Tijdens het mediteren was er een verhoogd aantal Alfagolven waarneembaar, in vergelijking met enkel eenvoudige ontspanning. Dit duidt op een diepere ontspanning tijdens meditatie.
Verschillende onderzoeken wijzen op een betere ontspanning en stressmanagement door meditatietechnieken waarbij je niet probeert de inhoud van de geest te beheersen.
Onderzoek naar meditatie en het immuunsysteem
In dit onderzoek is gekeken naar verbanden tussen meditatie en biologische mechanismen die ten grondslag liggen aan veroudering en ziekte bij de mens. Om hier mogelijke verbanden tussen te kunnen vinden is er een review uitgevoerd van gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken naar de effecten van mindfulness-meditatie op immuunsysteem parameters, met een specifieke focus op vijf resultaten: (1) circulerende en gestimuleerde inflammatoire eiwitten, (2) cellulaire transcriptiefactoren en genexpressie, (3) aantal immuuncellen, (4) veroudering van immuuncellen en (5) antilichaamrespons.
De bevindingen suggereren mogelijke effecten van mindfulness-meditatie op specifieke markers van ontsteking, celgemedieerde immuniteit en biologische veroudering, maar deze resultaten zijn voorlopig en vereisen verdere replicatie.
Mijn persoonlijke visie op dit onderzoek
We mogen er naar aanleiding van bovenstaand onderzoek dus nog geen conclusies aan verbinden en het is vermoedelijk ook lastig om directe relaties hiertussen aan te tonen. Maar het onderzoek vormt een basis voor nader onderzoek.
Daarbij is het natuurlijk wel zo dat we weten dat stress een negatief effect heeft op ons immuunsysteem, en dat ontspanning een positief effect heeft. Uit de eerdere onderzoek die hierboven staan vermeld, naar het effect van meditatie op de grijze stof en de hersengolven, is er wel duidelijk een relatie tussen meditatie en het verminderen van stress. Indirect zou dit natuurlijk ook een positief effect moeten hebben op het immuunsysteem. Maar naar aanleiding van dit onderzoek is de vraag of meditatie naast dit indirecte effect, ook een direct effect heeft op het immuunsysteem. En natuurlijk of er nog meer indirecte effecten zijn die bijdragen aan het verbeteren van het immuunsysteem.
Onderzoek Matthieu Ricard: de meest gelukkige man op aarde
De Boeddhistische monnik Matthieu Ricard wordt ook wel de ‘de gelukkigste man op aarde’ genoemd, refererend naar een onderzoek die hij heeft ondergaan, samen met nog honderden geavanceerde meditatie beoefenaars. Tijdens het beoefenen van compassie meditatie werden in het brein van Matthieu Ricard uitzonderlijk veel gamma golven gemeten. Een dergelijke hoeveelheid was nog nooit eerder gemeten. Deze gamma golven zijn verbonden aan bewustzijn, aandacht, geheugen en het leren. Er werd een uitzonderlijke hoeveelheid activiteit gemeten in de prefrontale cortex, welke onder meer verbonden is met meer empathie, sociale samenwerking, impulscontrole en zelfreflectie, en tevens verbonden met minder negativiteit.
Matthieu Ricard: De Westerse mens ziet gezondheid als de afwezigheid van ziekte. Maar gezondheid is veel meer dan dat.
Video over Vipassana meditatie en trauma en onverwerkte emoties
Onderstaande video is onderdeel van 31 dagen samen mediteren. Hier wordt ingegaan op Vipassana meditatie en trauma’s en andere onverwerkte emoties.
Hersenonderzoek tijdens retraite
Bij mij zelf is ook eens een onderzoek afgenomen tijdens een Vipasssana retraite. De uitkomsten heb ik helaas nooit terug gekregen.
Zie ook deze Youtube video over wetenschap en meditatie
In deze video zijn meerdere onderzoeken bij elkaar gebracht en wordt vermeld dat uit hersenscans blijkt dat tijdens meditatie er een verhoogde activiteit is in de delen van de hersenen die verband hebben met vermindering van angst en depressie, en het verhogen van de pijntolerantie. De mind komt ook in een ruststand wat het geheugen, zelf bewustzijn en het stellen van doelen verbeterd. Ook blijkt uit onderzoek tussen monniken en ‘de gemiddelde Westerse mens’ dat monniken een verhoogd empatisch vermogen hebben.
Bij onderzoek naar hersengolven blijkt dat mensen die veel mediteren ook een verhoogd aantal Alpha golven hebben wat er aan bijdraagt dat zij minder periodes met negatieve gevoelens hebben, minder spanning, minder bedroefdheid en minder boosheid.
Daarnaast beïnvloedt het ook daadwerkelijk onze hersenen op een fysieke manier, namelijk de grootte en de vorm van de hersenen. Uit een onderzoek bleek dat uit 8 weken aan een meditatieprogramma te hebben meegedaan, de grijze massa dichter was in gebieden die betrokken zijn bij leren, het verwerken van herinneringen en het reguleren van emoties. En de amygdala, die verbonden is met stress, bloeddruk en angst had een minder dichte grijze massa.
Ook heeft meditatie een positieve invloed op het verbeteren van het immuunsysteem. Uit onderzoek blijkt onder meer dat mensen die mediteren meer antilichamen aanmaken bij een virus. Zelfs op celniveau heeft meditatie een positieve invloed.
Onderzoek naar de effecten van Binaural beats
Binaural beats worden ook steeds meer gecombineerd met meditatie. Naar het effect van binaural beats zijn onderzoeken gedaan met positieve uitkomsten. We hebben ook een uitgebreid artikel geschreven met diverse bronnen over de effecten van binaural beats volgens onderzoek, zoals hoe de verschillende frequenties invloeden hebben op meditatie, creativiteit, beter slapen, beter concentreren, verminderen van angst, etc.
Naast binaural beats worden er ook wel positieve effecten toegekend aan isochronische tonen. Hier is echter nog geen onderzoek naar gedaan waarin dit wordt bevestigd. Zelf heb ik dit ook getest en gevoelsmatig werkt het bij mij niet. Ik vond de isochronische geluiden zelfs onprettig, maar mogelijk ligt dat ook weer aan wat je precies luistert. Hopelijk wordt daar binnenkort nog nader onderzoek naar gedaan. Het voordeel van isochronsiche tonen in plaats van binaural beats is dat je geen hoofdtelefoon op hoeft te zetten. Zo maak ik zelf geleide meditaties waarbij ik binaural beats gebruik, maar die zijn in principe alleen geschikt voor beoefening thuis. Ik heb nu een set van 25 hoofdtelefoons aangeschaft om deze meditatie met binaural beats ook aan groepen te kunnen geven. Zo geef ik de geleide meditaties aan groepen dan ofwel in stilte, zonder muziek, ofwel met ontspannen, ambient of esoterische muziek. Nu dus ook met binaural beats.
Nadelige effecten van meditatie
Zijn er ook nadelige effecten van meditatie? Ja, wel degelijk. Echter lijkt het aantal gevallen waarbij het écht nadelig uitpakt beperkt. Wel kunnen dit wel heftige incidenten zin. Hier heb ik ook enig onderzoek naar gedaan wat te lezen is in dit artikel: De gevaren en nadelen van meditatie.
Gerjan Schoemaker is meditatieleraar en oprichter van Meditatie Instituut Nederland. Als hoofddocent van de erkende Meditatie Opleiding deelt hij zijn ruime kennis en ervaring. Daarnaast is hij gastdocent meditatie en boeddhistische psychologie bij de Opleiding Integraal Essentiecoach, en begeleidt hij vipassana retraites en cursussen. Gerjan put uit een rijke achtergrond in verschillende tradities, waaronder het Boeddhisme en Advaita Vedanta.
One thought on “Onderzoek naar de positieve effecten van meditatie”