Behaviorisme en Boeddhisme

Wat is Behaviorisme, hoe gaat dit samen met Boeddhisme en wat zijn verschillen?

Hoewel het Behaviorisme minder wordt toegepast, lijkt er enige sprake te zijn van een heropleving.

Het behaviorisme kijkt meer naar het gedrag, dan naar het subjectieve karakter van introspectie psychologie. Gedrag is tastbaar/zichtbaar. Behaviorisme is een school ontstaan onder invloed van onder meer Watson en Skinner. De mens wordt gezien als een soort van black box waarbij je wel kunt zien wat er in gaat, maar je ten dele kunt voorspellen wat eruit komt. Wat eruit komt wordt bepaald door de processen die zich afspelen in de black box. Deze processen zijn niet inzichtelijk. Daarom kijkt het behaviorisme vooral naar gedrag en niet zozeer naar psyche.

Simpel gezegd gaat het behaviorisme er vanuit dat probleemgedrag ontstaat door verkeerd aangeleerd gedrag. Hierbij wordt er vanuit gegaan dat er bij de geboorte nog niets aan de mens is meegegeven. Dus dat iedereen als het ware met dezelfde fabrieksinstellingen wordt geboren en vanaf daar wordt gevormd door wat hij mee maakt. Het gaat er vanuit dat het gedrag als een puzzel werkt. Ingewikkeld gedrag wordt gevormd door allemaal kleine stukjes gedrag.

Twee belangrijke principes uit Behaviorisme

Klassieke conditionering

Bij klassieke conditionering wordt er vanuit gegaan dat mensen op een bepaalde manier reageren op een bepaalde impuls, afhankelijk van hoe ze geconditioneerd zijn.

Zo kunnen mensen b.v. stress, angst, boosheid of een andere emotie krijgen bij een bepaalde situatie, op basis van ervaringen uit het verleden. Dus afhankelijk van hoe ze zijn geconditioneerd. Deze emoties zijn niet altijd reëel, of in ieder geval niet in dezelfde heftige mate als ze aandienen. Dit geldt overigens ook voor meer prettige gevoelens, zoals je gelukkig voelen bij het horen van het geluid van de zee op de koptelefoon.

Vaak leidt dit tot generalisatie. Dus in alle vergelijkbare, of enigszins vergelijkbare situaties dient hetzelfde soort gevoel en dus vanuit het Behaviorisme bekeken gedrag aan. In extreme gevallen kan klassieke conditionering leiden tot fobieën. 

Oplossing bij nadelige conditioneringen

Indien er nadelige/beperkende conditioneringen zijn, kunnen we deze volgens het Behaviorisme afleren door andere resultaten te krijgen in vergelijkbare situaties. Dus stel je voelt je een mislukkeling en daardoor slecht bij bepaalde personen, maar telkens blijkt dat deze personen je juist oprecht waarderen, is het mogelijk dat je de beperkende overtuiging weer afleert. Dit wordt ook wel extinctie of uitdoving genoemd.

Behaviorisme en Boeddhisme

In tegenstelling tot het Behaviorisme kijkt het Boeddhisme juist wel naar de innerlijke processen. Natuurlijk kan een Boeddhistisch leraar ook niet in het hoofd van een ‘leerling’ kijken, maar het Boeddhisme geeft de leerling (of wellicht beter beoefenaar) middelen om zelfonderzoek in de psyche te doen. In het Boeddhisme wordt er vanuit gegaan dat probleemgedrag (dit wordt niet zo genoemd in het Boeddhisme) voortkomt uit een verkeerde kijk op de realiteit en dat het daar ook ‘opgelost’ kan worden. 

Waar het Behaviorisme stelt dat je beperkende overtuigingen (of eigenlijk niet wenselijk gedrag) kunt afleren door andere resultaten te krijgen in vergelijkbare situaties, gaat het er in het Boeddhisme meer om de beperkende overtuigingen te onderzoeken. Daarvoor hoef je niet telkens opnieuw de situatie ervaren. Reflectie en zelfonderzoek zijn een ‘medicijn’ voor de kwaal.

Een hedendaagse methode hiervoor is ontwikkelt door Byron Katie. Zij heeft een soort van cognitieve gedragstherapie vorm ontwikkelt waarbij je de overtuigingen ondervraagt en leert doorzien, met als uitgangspunt ook in de toekomst anders te reageren in vergelijkbare situaties..

The Work van Byron Katie (e.a. vormen van cognitieve gedragstherapie) benadert dit dus vanuit de Psyche (is het waar?). Het Behaviorisme daarentegen door het opnieuw ondergaan van vergelijkbare situaties met andere uitkomsten.

In het Behaviorisme wordt er verder vanuit gegaan dat iedereen blanco wordt geboren en dat we vanuit daar worden gevormd door onze ervaringen. In het Boeddhisme wordt hier niet vanuit gegaan. In het Boeddhisme wordt uitgegaan van een ‘afhankelijk ontstaan’. Dat en in welke vorm iets bestaat komt door alles wat hieraan vooraf is gegaan. Dat geldt voor alles, een tafel, een stoel, een boom een appel en zo ook de geboorte van een mens. Hoe wij denken en handelen heeft volgens het Boeddhisme niet alleen te maken met wat we in dit leven hebben meegemaakt, maar ook wat we in vorige levens hebben meegemaakt. Ook wel karma genoemd. Vanuit seculier oogpunt kun je dit ook interpreteren als zijnde dat hoe we denken en handelen ook voortkomt uit alles wat vooraf is gegaan voordat we zijn geboren. Waarbij we dus DNA over hebben genomen van onze ouders en zij weer de generaties voor hun. Dus hoe wij geconditioneerd zijn komt niet alleen voort uit dit leven, maar gaat ook verder terug of je nu geloofd in vorige levens, of het zo interpreteert dat het teruggaat naar je ouders en generaties daarvoor.

Betreft methoden om ‘ongewenst gedrag’ om te zetten in ‘gewenst gedrag’ sluit het één het ander niet uit. De methoden uit het Behaviorisme en Boeddhisme kunnen heel goed aanvullend op elkaar werken.

Zo kun je zowel Boeddhistische methoden als methoden uit het Behaviorisme toepassen bij de leercirkel van bekwaamheid, waarbij je eerst onbewust onbekwaam bent, vervolgens bewust onbekwaam en als we ‘ermee aan de slag gaan’ kunnen we het omzetten naar bewust bekwaam gedrag en als we dat vaak genoeg doen(!) worden we weer onbewust bekwaam. Dan zijn we opnieuw geconditioneerd, maar dan met meer gewenst gedrag.

Vanuit Boeddhistisch perspectief gaat het er vooral om door zelfonderzoek te herkennen waar we wel bekwaam en niet bekwaam handelen. Door inzicht kunnen we er achter komen dat we sommige dingen niet zo handig aanpakken of dat we niet realistisch reageren in bepaalde situaties. Dit inzicht maakt onbewust onbekwaam gedrag bewust. Maar we kunnen het niet altijd zomaar veranderen zodra we er bewust van zijn. Zo nu en dan, of zelfs regelmatig vervallen we in oude patronen en doen we het toch weer onbekwaam. Maar als we het maar vaak genoeg bewust anders proberen te doen (Behaviorisme) gaan we het op een gegeven moment anders doen doordat we op een meer bekwame manier opnieuw zijn geconditioneerd.

Dit artikel geeft een globaal vergelijk tussen het Behaviorisme en Boeddhisme, maar is niet volledig. Heb jij hier aanvullend input voor? Dan kun je dit hieronder laten weten in een reactie, of naar ons mailen.

Overzicht komende activiteiten