Boeddhisme

Wat is Boeddhisme?

Uitleg Boeddhisme in het kort.

Het Boeddhisme kan zowel worden gezien en beoefend als een religie, een filosofie als een levensstijl. Door de opkomst van het Boeddhisme en Mindfulness in het Westen is het seculier Boeddhisme ontstaan, of in ieder geval flink gegroeid tot een serieuze omvang. Seculier Boeddhisme is Boeddhisme zonder geloofsaspecten en heeft met name door de inzet van Steven Batchelor een vlucht genomen. Traditioneel zijn er vele tradities en stromingen binnen het Boeddhisme, waarvan het Theravada Boeddhisme (ook wel de Leer van de Ouderen), Mahayana Boeddhisme (ook wel het Grote Voertuig) en het Vajrayana Boeddhisme (ook wel Mantayana, Tantra en Esoterisch Boeddhisme) de bekendste tradities zijn. Binnen deze tradities zijn er weer vele scholen.

Ontstaan van het Boeddhisme

Het Boeddhisme is ontstaan in de 5e eeuw voor Christus en is ‘gesticht’ door Gautama Boeddha. In principe is het Boeddhisme niet gesticht maar ontstaan. Gautama Boeddha had een weg gevonden om tot bevrijding van lijden te komen en hij vertelde over zijn inzichten. Deze leer van de Boeddha wordt de Dhamma genoemd, en de beoefening daarvan wordt nu de religie Boeddhisme wordt genoemd. Voordat hij de Verlichting had bereikt was hij een prins genaamd Siddhartha en daarna werd hij de Boeddha genoemd, wat ‘De Verlichte’ betekent. Aanvankelijk had de Boeddha niet de intentie om zijn opgedane inzichten te verspreiden omdat hij de overtuiging had dat deze dermate moeilijk te begrijpen zijn voor de ‘normale mens’, dat men hem niet zouden geloven of begrijpen. Maar uiteindelijk voelde hij de roeping om toch alle levende wezens te bevrijden van het lijden. Hij zette daarom, om te beginnen, een pad uiteen die mensen kan helpen om zelf tot Verlichting te komen. Dit zijn de Vier Nobele Waarheden en het Achtvoudige Pad.

De Dhamma

Het Boeddhisme is ontwikkeld tot een zeer uitgebreide leer wat de Dhamma (in het Pali) of Dharma (in het Sanskriet) wordt genoemd. Het Boeddhisme kent vele ‘rijtjes’ zoals De Drie Toevluchten, De Drie Karakteristieken van Bestaan, De Vier Nobele Waarheden, De Vijf Hindernissen, De Vijf leefregels, De Zeven Factoren van Ontwaken, Het Achtvoudige Pad, De Tien Perfecties, en nog meer rijtjes. Het wordt dan ook wel het geloof van de rijtjes genoemd (zie hieronder aan de pagina een overzicht). Het gebruik van rijtjes heeft onder meer een praktische oorsprong. De Dhamma (de leer van de Boeddha) werd de eerste paar eeuwen enkel mondeling doorgegeven. Door het gebruik van rijtjes was het eenvoudiger om de kernelementen te onthouden en was er minder kans dat deze verloren zouden gaan.

Waar te beginnen?

Er zijn zoveel rijtjes en Sutta’s. Waar te beginnen als je je wilt verdiepen in het Boeddhisme? De Boeddha is begonnen met de uitleg van de Vier Nobele Waarheden en het Achtvoudige Pad. Dit is nog steeds een mooi vertrekpunt als je net begint met de leer van de Dhamma. Vanuit deze basis worden ook alle andere rijtjes en Sutta’s aangeraakt. Er is dan ook niet één Boeddhistische weg om Verlichting (ook wel ontwaken) te komen, maar ieder mens heeft zijn eigen weg te bewandelen.

Overzicht met Boeddhistische rijtjes

Boeddhistische stromingen

De bekendste, grote boeddhistische stromingen zijn:

1. Theravada: ook wel bekend als de “school van de Ouderen”, deze stroming wordt voornamelijk beoefend in Sri Lanka, Thailand, Cambodja en Laos. Het legt de nadruk op het individuele pad naar verlichting en hecht veel waarde aan het bestuderen van de oude Pali-canon.
2. Mahayana: ook wel bekend als de “grote voertuig”-traditie, wordt deze stroming voornamelijk beoefend in China, Japan, Vietnam en Korea. Het richt zich op het bereiken van verlichting voor het welzijn van alle levende wezens en legt veel nadruk op het ontwikkelen van compassie en mededogen.
3. Vajrayana: ook wel bekend als de “diamantvoertuig”-traditie, wordt deze stroming voornamelijk beoefend in Tibet en delen van Nepal en Bhutan. Het legt de nadruk op tantrische praktijken en het gebruik van mantra’s, visualisaties en rituelen om snel verlichting te bereiken.

Bekende boeddhistische scholen

Er zijn veel bekende tradities en scholen die onder deze drie grote stromingen vallen. Vooral het Mahayana boeddhisme kent hele bekende substromingen zoals Zen, Pure Land, Nichiren en Tibetaans boeddhisme. Elke substroming heeft zijn eigen interpretatie van de Mahayana-leringen en een unieke set praktijken en rituelen die daarbij horen.

Het Tibetaans boeddhisme is overigens een stroming die zowel Mahayana- als Vajrayana-elementen bevat. Het wordt vaak beschouwd als een substroming van het Mahayana-boeddhisme vanwege de nadruk op het bereiken van verlichting voor het welzijn van alle levende wezens. Tegelijkertijd maakt het gebruik van tantrische praktijken en rituelen zoals mantra’s, visualisaties en empowerments, die typerend zijn voor het Vajrayana-boeddhisme.

Binnen het Tibetaans boeddhisme zijn er verschillende scholen en substromingen die hun eigen accenten en praktijken hebben. Enkele bekende Tibetaans boeddhistische scholen zijn de Gelugpa, Kagyüpa, Sakya en Nyingma. Deze scholen hebben elk hun eigen unieke benaderingen van de Tibetaans boeddhistische leer en praktijk, maar ze zijn allemaal geworteld in de algemene principes van het Tibetaans boeddhisme.

Wat zijn verschillen tussen Theravada en Mahayana Boeddhisme?

Iedereen kent het Boeddhisme, als religie, als levensbeschouwelijke stroming. Maar binnen het Boeddhisme zijn er diverse stromingen met onderlinge verschillen. De belangrijkste hiervan zijn Theravada en Mahayana, waarvan eerstgenoemde de oudste is. Daardoor is het in veel verschillende opzichten ook wat conservatiever. Niet voor niets heeft men het vaak over de ‘tradities van de oudsten´. Naast deze twee kennen we ook nog Vajrayana (die als derde belangrijkste genoemd zou kunnen worden), Zuiver Land-Boeddhisme (ook bekend als Amitabha) en natuurlijk Zen. Wat zijn, naast de grote onderlinge overeenkomsten, precies de verschillen tussen die belangrijkste twee, Theravada en Mahayana? We bespreken ze in deze blog. Goed om te weten: ze bijten elkaar niet, in die zin dat ze elkaar respecteren en ook heel veel met elkaar delen.

Wie is de Boeddha volgens het Theravada, Mahayana en Vajrayana Boeddhisme?

Volgens het Theravada Boeddhisme (ook wel de leer van de ouderen genoemd) is er slechts één Boeddha: dé Boeddha. Zijn voorgangers worden binnen het Theravada echter ook wel geaccepteerd. Binnen het Mahayana Boeddhisme (ook bekend als ‘Het grote voertuig’) kijkt men iets ruimer. Ook modernere, en dus latere, Boeddha’s, zoals Amitabha en Medicijn Boeddha worden hier als Boeddha gezien. Ter vergelijking: binnen Vajrayana (ook wel de Diamantweg genoemd) wordt de Boeddha niet als één persoon gezien. Men ziet hem eerder als een spiegel die ons onze eigen geest voorhoudt, en daarmee zijn perfectie, in kwaliteiten. Delen van de Theravada- en Mahayanaleer zien we overigens ook weer terug in Vajrayana.

Wie is de Bodhisattva?

Ook hierin is Theravada wat strenger te noemen, want dat ziet alleen Maitreya als Bodhisattva. Mahayana accepteert daarnaast ook Avalokitesvara, Ksitigarbha, Mansjuri en Samanthabadra.

Doel

Theravada monniken en nonnen volgen strikt de leer van de Boeddha. Het doel van de Theravada stroming is zelfbevrijding. Het streven van Theravada Boeddhisten is om arahant (betekent nobele in Pali, in Sanskriet is het Arhat) te zijn, een geperfectioneerd mens, dat het ultieme inzicht heeft in de werkelijkheid. Daartoe willen ze o.a. haat, hebzucht, lustgevoelens en onwetendheid uitbannen en verlicht worden. Voor aanhangers van de Mahayana stroming is het daarnaast zeker ook belangrijk om andere levende wezens te helpen (ook bekend als de houding van Bodhisattva). Zij streven naar het bereiken van de Zes Volmaaktheden. Reden om niet alleen bij zichzelf, maar ook bij anderen verlichting te bereiken. En dat zou dan ook voor leken mogelijk moeten zijn. Het gaat ook om het ontwikkelen van meer wijsheid en mededogen.

Regionale indeling

Theravada Boeddhisme komen we vooral tegen in de zuidelijke regio’s: Birma (Myanmar), Cambodja, Laos, Sri Lanka, Thailand en bepaalde delen van Zuidoostelijk Azië. Mahayana Boeddhisme vinden we vooral in de noordelijke regio’s: China, Japan, Korea, Mongolië, Nepal Taiwan, Tibet en in andere Zuidoostelijke delen van Azië.

Taal: Pali of Sanskriet

Het Theravada onderwijs werd van oudsher alleen in Pali gegeven, de taal die we ook terugvinden in oude Boeddhistische geschriften. Wel wordt er hier en daar wat aangevuld met de taal van het betreffende land. Mahayana Boeddhistische teksten zijn oorspronkelijk geschreven in het Sanskriet. Maar er vindt vaak vertaling plaats naar de lokale taal, zoals het Chinees, het Japans en natuurlijk het Tibetaans.

Rituelen en beoefening

Binnen Theravada gebruikt men enkele rituelen, maar die spelen eigenlijk niet zo’n grote rol. Mahayana hecht veel meer waarde aan rituelen, ook ingegeven door culturele, lokale invloeden. Zo zijn er rituelen voor overledenen en tantrische rituelen. In Theravada wordt er daarnaast vooral gebruik gemaakt van Samatha– en Vipassana meditaties, Mahayana houdt het meer op het zingen van mantra’s en sutras.

Focus op aanbidding in de tempel

In het Theravada Boeddhisme is er meestal sprake van een vrij eenvoudige indeling van de tempel, met uiteraard een Boeddhabeeld voor de aanbidding (en/of ook ter herinnering aan je eigen Boeddha-natuur en de potentie voor ontwaken). Het Mahayana Boeddhisme maakt gebruikt van meer ruimtes, zoals een kamer voor de Boeddha en twee discipelen, een kamer voor andere Boeddha´s plus een aparte kamer voor de belangrijkste Bodhisattva´s, beschermers et cetera.

Eten

Theravada Boeddhisten houden één maaltijd per dag aan. Mahayana Boeddhisten zien dit ook als een gerespecteerde praktijk, maar laten het aan ieder afzonderlijk individu over.

Vegetarisme

In Theravada Boeddhisme vindt men het niet persé nodig om vegetariër te zijn. Zeker in bijvoorbeeld Thailand is dat in praktische zin ook lastig omdat voedsel vaak wordt gedoneerd. In Mahayana scholen wordt vegetarisme volop gepraktiseerd, maar het is niet verplicht.

Onderwijs

Theravada kent nog één soort onderwijs. De leer van Theravada richt zich vooral op karma: oorzaak en gevolg. Uitgangspunt hierbij is dat iemand tot het inzicht komt dat gevoelens en gedachten niet persoonlijk zijn. Mahayana heeft nog liefst acht grote en voornamelijk Chinese scholen. Daarbij zijn de scholen die zich baseren op filosofie wat minder populair dan die zich richten op de principes van het Boeddhisme.

Sterven en de dood

In Theravada Boeddhisme wordt stervenden geadviseerd om te mediteren op leegte, lijden en vergankelijkheid. Verder is het Mahayana Boeddhisme veel nauwgezetter op het gebied van sterven. Mensen die gaan sterven geven veel uiterlijke en innerlijke tekens. Na het overlijden is er veel te doen rondom de overdracht van leven naar dood, ook om een volgende wedergeboorte mogelijk te maken.

De invloed van niet-Boeddhistische stromingen

Er zijn een aantal pré-Boeddhistische en Indische stromingen die invloed hebben op Theravada. Termen als karma en sangha komen daar ook vandaan. In Mahayana is meer invloed geweest van andere beschavingen (en dat ook wederzijds). In China heeft bijvoorbeeld het Taoïsme invloed gehad, wat ook weer gevolgen had voor geloofsovertuigingen van de inheemse bevolking. Hetzelfde is gebeurd in Japan en Tibet.

Kort overzicht Boeddhistische stromingen

(deze worden later verder aangevuld)

Seculier Boeddhisme

Steeds meer Boeddhistische meesters en Boeddhistische leiders benadrukken dat de Boeddhistische  filosofie en levensstijl voor iedereen is. Je hoeft geen Boeddhist te zijn om Boeddhisme te beoefenen. Zo heeft Thich Nhat Hanh gezegd “het een misvatting is dat Boeddhisme een religie is, en dat je de Boeddha aanbidt. Boeddhisme is een beoefening, net als yoga”. En de Dalai Lama heeft bijvoorbeeld eens gezegd “Gebruik Boeddhisme niet om een Boeddhist te worden, maar een betere ‘wat je ook al bent'”.

Theravada Boeddhisme

Het Theravada Boeddhisme, ook wel de ’traditie van de ouderen’, is het sterkst vertegenwoordigd in Sri Lanka, Cambodja, Thailand, Laos en Myanmar. Volgens deze traditie zelf staat deze vorm van Boeddhisme het dichtst bij de originele leringen van de Boeddha zelf.

Mahayana Boeddhisme

Het Mahayana Boeddhisme, ook wel ‘Het Grote Voertuig’ is vermoedelijk rond de eerste eeuw na Christus in India ontstaan.

Lees hier over de verschillen tussen Theravada Boeddhisme en Mahayana Boeddhisme (Engels).

Uitleg Vipassana Meditatie

Bekijk op deze pagina tekst en video’s met uitleg over Vipassana meditatie. 

Vihara op Facebook