Wat is Dzogchen?
Dit artikel is geschreven door onze vaste auteur Bart Verberkt.
Dzogchen is een Tibetaans Boeddhistische leer die uitgaat van één allesomvattend principe, beter gezegd een staat, een staat van Zijn. Dzogchen staat namelijk voor The Great Completion, ofwel de Grote Compleetheid.
Dzogchen en verlichting
Dzogchen vindt zijn oorsprong in de Nyingmaschool. Het is een samentrekking van de woorden Dzogpa Chenpo, Grote Perfectie. Dé opvatting binnen Dzogchen waar alles om draait, is die van het vrij zijn, het al perfect zijn, het al compleet zijn en ook het al verlicht zijn. We hoeven geen verlichting te zoeken, na te streven, proberen te bereiken. Verlichting is al in ons aanwezig, in onze natuurlijke staat, in diegene die we in oorsprong zijn. Dat we ons op dit moment niet compleet, niet perfect en niet verlicht voelen, komt doordat ons gewoontezelf, degene die we nu denken te zijn, vast probeert te houden aan wie we zijn geworden. We zijn verkrampt.
Nyingma en zijn voertuigen
Dzogchen is ook één van de negen voertuigen (paden), die al in het vroege India werden gebruikt om de instructies van Boeddha in te delen. Dzogchen staat daarbij aan de top van de voertuigen die zich naar binnen richten. Het is de hoogste non-duale leer binnen de Nyingma traditie.
“Al verlicht zijn klinkt prachtig, maar hoe bereiken we dat dan? Het is vooral een kwestie van niet-doen.“
Doen en niet-doen
Al verlicht zijn klinkt prachtig, maar hoe bereiken we dat dan? Het is vooral een kwestie van niet-doen. We zijn gewend om ergens aan te werken om iets te worden, iets te bereiken, ergens te komen. Om verlichting en onze al-complete staat te bereiken, is dat anders. We hoeven nergens heen, we zijn er al, het is onze natuurlijke grond. Het gaat om het besef, de realisatie en het waar laten zijn van wat we diep van binnen al zijn. In Dzogchen heeft men het dan ook over non-meditation: het wennen aan moeiteloos Zijn. Wél moeten we iets doen om uit die verkramping te komen. Die staat is namelijk waarin ons dagelijks zelf leeft.
Dzogchen meditatie beoefening
Het vergt veel oefening om te beseffen dat we al vrij, al compleet, al perfect en ook al verlicht zijn. Meditatie kan daarin ondersteunend werken, als dat tenminste dagelijkse praktijk wordt. Anders is immers de kans groot dat we in ons gewoontezelf blijven hangen. Dit wordt namelijk aangestuurd door onze Psyche, die uiteraard geen verandering wil. Die houdt liever vast aan gewoontes, tactieken en strategieën, die we ons hebben aangeleerd en wellicht ooit eerder in ons leven nodig waren. In die dagelijkse meditaties kunnen we bijvoorbeeld onder begeleiding werken met visualisaties. Meditatie in beweging helpt ons bij het in contact komen met ons vrije aard. De combinatie van dagelijks mediteren, visualisaties en meditatie in beweging kan ervoor zorgen dat we steeds iets dichter bij onze verlichte aard komen. Uiteraard draagt regelmatig lezen over Dzogchen ook bij aan het zetten van deze stappen.
Aanvulling door Gerjan Schoemaker: In Dzogchen worden andere meditatietechnieken dan in het Theravada boeddhisme gebruikt. Zo is er meer nadruk op het open gewaarzijn, voorbij concepten. Terwijl bij het Theravada vooral Samatha (kalmte-meditatie) en Vipassana (inzicht-meditatie) wordt beoefend.
Dzogchen in Nederland
Dzogchen Boeddhisme lijkt, net als andere Boeddhistische stromingen, in Nederland en ook andere Westerse landen aan populariteit te winnen. Enkele bekende Nederlanders uit de Dzogchen stroming zijn onder andere Hans Knibbe en Jan Geurtz.
Boeken over Dzogchen
Er zijn veel boeken die deze traditie uitleggen en onderwijzen, maar hieronder zijn enkele aanbevelingen:
-
“The Crystal and the Way of Light: Sutra, Tantra, and Dzogchen” door Chogyal Namkhai Norbu – Dit boek biedt een uitgebreid overzicht van Dzogchen en bevat zowel de basisbegrippen als de geavanceerde praktijken.
-
“The Cycle of Day and Night: An Essential Tibetan Text on the Practice of Contemplation” door Namkhai Norbu – Dit boek richt zich op de meditatiepraktijken van Dzogchen en beschrijft het proces van het herkennen van de ware aard van de geest.
-
“The Supreme Source: The Fundamental Tantra of Dzogchen Semde Kunjed Gyalpo” door Chogyal Namkhai Norbu – Dit boek is een vertaling van een oude tekst over Dzogchen en legt de basisbegrippen uit van deze traditie.
-
“Natural Perfection: Longchenpa’s Radical Dzogchen” door Keith Dowman – Dit boek richt zich op de teksten van Longchenpa, een belangrijke leraar in de Dzogchen-traditie, en legt de geavanceerde praktijken van Dzogchen uit.
-
“The Tibetan Book of Living and Dying” door Sogyal Rinpoche – Dit boek behandelt niet alleen de Dzogchen-traditie, maar ook andere aspecten van het Tibetaans boeddhisme en legt uit hoe men kan omgaan met de dood en sterven.
Het is uiteraard belangrijk om op te merken dat Dzogchen geen louter intellectuele discipline is, maar vooral een praktijk die alleen kan worden begrepen door ervaring. Daarom is het belangrijk om naast het lezen van boeken ook de begeleiding van een gekwalificeerde leraar te zoeken.
Meer Boeddhisme
Lees meer over het Boeddhisme en bekijk een overzicht van de Boeddhistische rijtjes op deze overzicht pagina: Boeddhisme.
Overzicht komende activiteiten
Gerjan Schoemaker is meditatieleraar en oprichter van Meditatie Instituut Nederland. Als hoofddocent van de erkende Meditatie Opleiding deelt hij zijn ruime kennis en ervaring. Daarnaast is hij gastdocent meditatie en boeddhistische psychologie bij de Opleiding Integraal Essentiecoach, en begeleidt hij vipassana retraites en cursussen. Gerjan put uit een rijke achtergrond in verschillende tradities, waaronder het Boeddhisme en Advaita Vedanta.