Gelijkmoedigheid
Gelijkmoedigheid in het Boeddhisme
“Zoals een berg onwankelbaar is door de wind, zo is het hart van een mens onbewogen door alle veranderingen op deze aarde”. – Boeddha
Wat is de kwaliteit van gelijkmoedigheid?
Gelijkmoedigheid is de laatste kwaliteit van de Zeven factoren van Verlichting en ook onderdeel van de Vier Hartkwaliteiten (Brahmavihara) binnen het Boeddhisme. In het Hindoeïsme wordt er onder meer naar verwezen in de Bhagavad Gita. Hiermee wordt het belang voor het ontwikkelen van gelijkmoedigheid nog eens onderstreept.
De Acht Wereldse Winden
De Boeddha refereerde naar gelijkmoedigheid als bescherming tegen de “Acht Wereldse Winden”:
- Plezier en pijn
- Winst en verlies
- Lof en blaam
- Succes en falen
Iedereen krijgt dagelijks te maken met deze ‘uitdagingen’, hoewel de kracht van iedere uitdaging varieert. Door het ontwikkelen van gelijkmoedigheid, laten we ons minder tot niet meer meeslepen door onze gemoedstoestanden als we deze wereldse winden tegenkomen. Met gelijkmoedigheid onthechten wij ons van de fenomenen die zich aandienen, wat resulteert in een geest die in balans blijft bij verandering. Maar let op, dit wil niet zeggen dat we onverschillig worden.
Het verschil tussen gelijkmoedigheid en onverschilligheid
Gelijkmoedigheid heeft nogal eens een negatieve lading bij mensen. Gelijkmoedigheid wordt dan geassocieerd met saaiheid of onverschilligheid. Het tegendeel is echter waar als je het in de juiste context plaatst. Gelijkmoedigheid gepaard met wijsheid en compassie draagt juist bij aan een diepe verbinding met alle medemensen en wezens. We worden geraakt, we geven werkelijk om anderen, zonder dat we ons laten meeslepen. We blijven kalm en aandachtig in het huidige moment. We wensen iedereen, inclusief onszelf, bevrijding van alle vormen van ongemak en lijden, terwijl we accepteren hoe het is en hoe het zich ontvouwt.
Wees opmerkzaam op onverschilligheid
Bij onverschilligheid daarentegen raken we uit verbinding. Uit verbinding met onszelf of de ander. Onverschilligheid treedt dikwijls op als beschermingsmechanisme vanuit het ego. Het rechtvaardigt dan het weggaan van de pijn die we ervaren, in plaats van deze te zien. Dit mechanisme treedt op vanuit het onbewuste en zelfs als we de persoon er dan op wijzen is dikwijls de overtuiging dermate krachtig, dat het niet wordt doorzien. Vaak is dit het begin van frustraties, boosheid, haat en soms uiteindelijk zelfs vijandschap en oorlog.
Als je er bewust van bent dat onverschilligheid optreedt (en dat is soms al heel wat), is het belangrijk om inzicht te krijgen in dit fenomeen. Als je gericht mediteert op gelijkmoedigheid en je merkt op dat onverschilligheid ontstaat, dan is het goed om over te schakelen op Vipassana-meditatie. Het is dan ook niet iets waar we direct vanaf willen komen, maar we de samenstelling van onverschilligheid onderzoeken. Hoe ontstaat het? hoe verhouden we ons ermee? Wat kunnen we opmerken in onze mind, gevoelens en lichaam? etc.
Daarnaast is het belangrijk om ook de andere hartkwaliteiten verder te ontwikkelen; liefdevolle vriendelijkheid, compassie en medevreugde. Deze gaan altijd samen. Als je in het dagelijks leven bij jezelf vaak onverschilligheid opmerkt, kun je ook bewust de andere hartkwaliteiten beoefenen richting het object dat de onverschilligheid bij je triggert.
Werkelijke gelijkmoedigheid is vermengd met liefdevolle vriendelijkheid en compassie
Je zou misschien wel kunnen spreken dat er geen harde lijn bestaat tussen gelijkmoedigheid en onverschilligheid. Misschien kun je zelfs wel stellen dat gelijkmoedigheid telkens in meer of mindere mate vermengd is met liefdevolle vriendelijkheid of compassie.
Een gedicht over gelijkmoedigheid
Het is makkelijk genoeg om vreugdevol te zijn,
Als het leven stroomt als een lied,
Maar de man de moeite waard
Is de man die kan glimlachen
Als alles verschrikkelijk verkeerd gaat.
– Ella Wheeler Wilcox
Gelijkmoedigheid meditatie
Nu is het zo dat gelijkmoedigheid een belangrijk aspect is bij vrijwel iedere vorm van meditatie (in ieder geval Boeddhistische, maar veelal ook andere). In het Boeddhisme kennen we in ieder geval twee gerichte meditaties gericht op gelijkmoedigheid.
- Het reciteren van wensen of zinnen gericht op ‘het trainen van de geest’ in gelijkmoedigheid
(veelal beoefend als onderdeel van de Brahma Vihara) - Mediteren op gevoelstonen (prettig, onprettig of neutraal)
Geleide meditatie gericht op gelijkmoedigheid
Beluister ook deze geleide meditatie voor meer inzicht in de kwaliteiten van gelijkmoedigheid.
Het reciteren van wensen of zinnen gericht op gelijkmoedigheid
Zoals hierboven beschreven kunnen we gerichte meditaties doen op het ontwikkelen van gelijkmoedigheid. De klassieke zinnen die hiervoor worden gebruikt zijn:
“Alle wezens zijn eigenaar van hun eigen karma; hun geluk en ongeluk hangt af van hun eigen acties, niet van mijn wensen voor hen”
In de huidige tijd worden ook wel andere zinnen gereciteerd, zeker binnen de Westerse vorm van het Boeddhisme. Enkele voorbeelden:
“[naam], dat je vrij mag zijn van lijden.
Ondanks mijn wens, weet ik dat je te maken hebt met vormen van pijn.
Ik heb niet overal controle over.
Dat je liefdevol met de pijn om mag gaan.”
Of gelijkmoedigheid gericht op jezelf kan bijvoorbeeld ook met zinnen als als deze:
“Dat ik mag vertrouwen op het leven zoals het zich ontvouwt.
Dat ik vanuit daar vanuit wijsheid en liefde mag handelen”
Ook wordt in het Westen het zogenoemde sereniteitsgebed uit 1934 van Reinhold Niebuhr wel gereciteerd voor de beoefening van gelijkmoedigheid:
‘Dat ik de kalmte mag hebben om te aanvaarden waaraan ik niets kan veranderen, de moed om de dingen te veranderen die ik wel kan veranderen, en de wijsheid om het verschil tussen beiden te kunnen zien.’
Let wel dat naast gericht te mediteren op gelijkmoedigheid, het ook bevordelijk is om de overige drie hartkwaliteiten te ontwikkelen.
In dit blog artikel ga ik nog dieper in op deze meditatie gericht op gelijkmoedigheid.
Toevoegingen over gelijkmoedigheid en omgaan met emoties
Meditatie op gevoelstonen
Bij het mediteren gericht op de gevoelstonen zijn we aandacht op de lichamelijke sensaties in ons lichaam. Merk op welke sensaties zich aandienen of welke plekken in je lichaam je aandacht naar toe wordt getrokken. Voelt hetgeen dat je opmerkt prettig, onprettig of noch prettig of onprettig (neutraal)? Welke gevoelstoon dient zich veelal aan?
Als je iets labelt als ‘neutraal’, kijk dan of je er wat langer bij kunt blijven en het nader kunt onderzoeken.
In een eventuele tweede fase kun je onderzoek doen naar je geestesgesteldheid. Aspecten die je bijvoorbeeld kunt onderzoeken:
- Is de mind druk of rustig.
- Is de mind helder, dromerig of onrustig.
- Als het onrustig is, is dit vanuit positieve of negatieve emoties.
- Kun je datgene dat zich aandient in je bewustzijn observeren, zonder je ermee te identificeren? Of zit je in het verhaal?
- Ben je in het NU aanwezig, of bevind je je in de toekomst of het verleden?
Gerelateerde vragen bij dit artikel:
– Wat is gelijkmoedigheid?
– Wat is het verschil tussen gelijkmoedigheid en onverschilligheid?
Gerjan Schoemaker is meditatieleraar en oprichter van Meditatie Instituut Nederland. Gerjan is hoofddocent van onze erkende meditatie opleiding in Amsterdam en begeleidt vipassana retraites en cursussen. Gerjan bestudeerd en onderricht vanuit verschillende stromingen, waaronder het Boeddhisme en Advaita tradities. Daarnaast geeft Gerjan onderricht in diverse meditatie technieken.
