Toepassing van de adem bij meditatie

Bij meditatie wordt de adem op verschillende manieren gebruikt, wat begrijpelijkerwijs tot enige verwarring kan leiden. Daarom wil ik graag hierover wat meer informatie geven, waarbij ik wil benadrukken dat je in de praktijk hier wat losser en creatiever mee om kunt gaan. Maar misschien wel goed om te weten wat voor onderscheid hierin wordt gemaakt.

Vanzelfsprekend valt er op onderstaande nog meer te nuanceren of toe te voegen, maar onderstaand kun je zeker als basis aannemen en gebruiken.

 

Bij Samatha en Vipassana meditatie

Bij Samatha meditatie en Vipassana meditatie beïnvloed je de adem in principe niet. Je laat de adem autonoom verlopen. Wel is het zo, dat als je met de aandacht bij de beweging van de adem bent (het wind element), dat het mogelijk is dat de adem daardoor vanzelf anders gaat verlopen. Dat is normaal en ook geen probleem. Als je het maar niet bewust gaat sturen.

Uitzonderingen

Hoewel deze richtlijnen over het algemeen gelden tijdens de beoefening, kun je in de praktijk wat vrijer en creatiever met ze omgaan:

•  In het begin van de meditatie is het prima om bijvoorbeeld bewust twee of drie keer diep in en uit te ademen. Als hulpmiddel, om voorwaarden te scheppen om meer aanwezig te zijn bij de huidige ervaring.
• Aan het begin kun je de adem ook gebruiken om het lichaam te kalmeren/ontspannen. Of zelfs gericht bij bepaalde delen van het lichaam. Dit is eveneens dan als hulpmiddel om de voorwaarden te scheppen om meer aanwezig te kunnen zijn bij de ervaring, bij het vervolg van de meditatie.
  In zowel de Satipatthana Sutta als ook de Anapanasati Sutta staat ook aan het begin dat je de adem kunt gebruiken om het lichaam te kalmeren.
• Je kunt ook één tot drie keer inademen als er sterke hindernissen zijn. Dit valt dan onder ‘Juiste inspanning’ (onderdeel van het Achtvoudige pad) om sterke hindernissen in kracht te doen afnemen en voorwaarden te scheppen voor het ontwikkelen van de factoren van ontwaken. Maar doe dat niet als eerste. In eerste instantie hebben we de intentie om gewaar te zijn van de hindernissen, zonder iets te doen, behalve werken met de aandacht. Bijvoorbeeld door de aandacht te vernauwen of juist te verruimen. Daarmee bedoel ik dat je bij onrust bijvoorbeeld de aandacht vernauwd tot heel specifiek de adem bij de buik, eventueel met ook een meer harde interne stem benoemen. En bij de aandacht verruimen bedoel ik dat je gewaar bent van de adem en al het andere wat op dat moment ook in je/het bewustzijn zich aandient.

Aandacht betekent niet het bewust beïnvloeden van de adem

Bij het geven van instructies of het begeleiden van samatha- of vipassana-meditaties, gebruik ik soms de volgende formulering; ‘heb de intentie om de aandacht te laten rusten bij het rijzen en dalen van de buik’ of ‘heb de intentie om bij de buikademing aanwezig te blijven’. De ervaring is dat het nog weleens wordt opgevat dat je dan ook anders moet ademen, meer naar de buik. Maar dat is niet wat ik daarmee bedoel. Het gaat enkel over de aandacht. We ‘zijn met wat er is’, zonder de ervaring te beïnvloeden. Hoe de adem ook verloopt. Dus we merken op hoe de adem verloopt, zonder oordeel, zonder dat het anders moet zijn. Dat is wat ik regelmatig ook wel als extra instructie meegeef.

Verschil tussen samatha en vipassana m.b.t. de adem

Om het verschil tussen samatha en vipassana met betrekking tot de adem te begrijpen, is het belangrijk om eerst het ‘doel’ van deze twee meditaties te begrijpen. Bij samatha is het primaire doel om concentratie te ontwikkelen. Bij vipassana is het primaire doel om inzicht te ontwikkelen uit de directe ervaring. Bij samatha komen we daarom telkens direct terug bij het observeren van de adem  (of bepaalde andere objecten kunnen ook, maar wij gebruiken de adem rondom het buikgebied) zodra we merken dat we zijn afgeleid. Bij vipassana komen we daarom niet direct bij de adem terug, omdat inzicht het primaire doel is, en concentratie een secundair (ondersteunend) doel. We blijven dan met onze aandacht bij datgene waardoor we zijn afgeleid, onderzoeken de ervaring, en keren dan pas terug naar de adem. Dus pas als niets meer sterk op de voorgrond aanwezig is. Dit onderzoeken is vooral een beschouwend onderzoek. Het herkennen van de ervaring om daar meer inzicht in te ontwikkelen, waaronder inzicht in het voorwaardelijk en afhankelijk bestaan van wat we opmerken.

 

Zowel bij samatha als vipassana beïnvloeden we de adem dus niet. We ‘werken’ eigenlijk alleen met onze aandacht op een andere manier.

 

Bij open gewaarzijn meditatie

Bij open gewaarzijn geldt eigenlijk hetzelfde als ik hierboven heb omschreven. Ook hier beïnvloeden we de adem niet. Het verschil met samatha en vipassana is ook weer enkel de aandacht/opmerkzaamheid/gewaarzijn.

Bij open gewaarzijn hebben we de intentie om de hele tijd aanwezig te zijn met een meer ruim bewustzijn. Dus we merken op hoe alle verschijnselen komen en gaan, zonder ons specifiek op een object te richten. Dus we richten ons niet bewust op de adem.

Dus de adem speelt hierbij geen andere rol dan welk ander verschijnsel dan ook. We richten er ons niet specifiek op, we komen er niet bij terug, we merken op hoe alle dingen komen en gaan in het bewustzijn, zelfs hoe de aandacht hierbij misschien wel als vanzelf vernauwd en verruimd, met het inzicht dat er ‘geen ik’ is die dat doet.

 

Verschil van toepassing adem bij yoga en bovengenoemde meditatie methoden

Bij yoga wordt de adem wel meer gericht gebruikt. Als je ergens weerstand in het lichaam ervaart, of pijn, dan kun je daar naartoe ademen om het zachter te maken. Zeker als je in een bepaalde houding bent, kan het heel helpend zijn. Soms merk je op dat daardoor weerstanden oplossen en je opeens met meer gemak in een houding komt, of iets verder. Je kunt daarbij verschillende adem-technieken gebruiken.

Vaak passen mensen die vertrouwd zijn met yoga dit ook toe bij samatha, vipassana, of open-gewaarzijn meditatie. Maar dat is dus eigenlijk niet de bedoeling (niet de instructie). Als je dan weerstand of pijn ervaart, merk je dit op zonder dat het weg moet. Het gaat er dan veel meer om het ‘er liefdevol bij aanwezig kunnen zijn’ zonder je ermee te identificeren (of de binding met de ervaring te verminderen).

Overzicht komende activiteiten