Gevoelens, ook wel vedana’s in het boeddhisme

Gevoelstonen 

Pali: Vedana

 

Als er in het boeddhisme wordt gesproken over gevoelens wordt daar meestal niet zozeer emoties mee bedoeld, maar meer specifiek of iets prettig, onprettig of meer neutraal voelt. Het Pali woord is Vedana en dit wordt ook wel vertaald naar ‘gevoelstonen’. Het woord Vedana is afgeleid van het woord Vedeti wat zowel ‘voelen’ als ‘weten’ betekent.

 

Er wordt onderscheid gemaakt tussen wereldse- en niet-wereldse gevoelens. 

Dus je hebt de volgende gevoelens, in verschillende gradaties:

• prettige wereldse gevoelens
• onprettige wereldse gevoelens
• neutrale wereldse gevoelens
• prettige niet-wereldse gevoelens
• onprettige niet-wereldse gevoelens
• neutrale niet-wereldse gevoelens

 

In de beschouwing gaat het vooral over het herkennen hiervan. Dus weten wat je voelt (Vedeti). De beoefening is er onder meer op gericht om:

• inzicht te krijgen in hoe je reageert op deze gevoelens
• het oefenen om een andere houding hierna te ontwikkelen
• je te onthechten van deze gevoelens

 

Inzicht in reactiviteit

Bij het inzicht krijgen in de reactie op gevoelens krijgen we ook inzicht in hoe we in het dagelijks leven ‘worden geleefd’. Als gevoelens prettig zijn dan willen we daar vaak aan vasthouden of er naar uitreiken. Zijn gevoelens onprettig dan willen we we er graag vanaf of ze vermijden. Is het gevoel meer neutraal kan dit bijvoorbeeld als saai worden gevonden en ontstaat er onrust. Zo zijn we vaak een speelbal van onze gevoelens en dit proces beschouwen geeft inzicht in onze mechanismes en conditioneringen. Het geeft inzicht in hoe we geneigd zijn reactief te handelen naar onze gevoelens.

 

Oefenen andere houding te ontwikkelen

Bij het oefenen om een andere houding te ontwikkelen oefenen we om niet direct reactief te zijn. In de meditatie-beoefening komen we nogal wat tegen zoals mentale onrust, emoties of fysieke pijn. Onze eerste neiging is misschien de omstandigheden veranderen waardoor we er vanaf komen. Zoals bij mentale onrust denken aan iets leuks (afleiding). Of bij fysieke pijn een andere houding aan te nemen waardoor de pijn weg gaat. Bij Vipassana doen we dat juist niet, maar laten we juist onze aandacht bij het ongemak rusten. We proberen er een vriendelijke houding naar te ontwikkelen, in plaats van ons te verzetten. Door dit te oefenen in de meditatie wordt het ook mogelijk om in het dagelijks leven minder vanuit verzet en weerstand te leven, en meer vanuit zachtheid en overgave.

 

Onthechten van gevoelens

Het begrijpen en onthechten van gevoelens kan stress en lijden verminderen en in potentie zelfs opheffen. Het beschouwen van de gevoelens (vedanas) wordt daarom ook wel als een gerichte oefening beschouwd, als één van de vier velden van aandacht. 

 

Wereldse en niet-wereldse gevoelens

Niet-wereldse gevoelens komen voort uit de spirituele beoefening. Zoals de vreugde en vrede die je kunt ervaren als resultaat van concentratie-beoefening. Wereldse gevoelens komen voort uit al het andere, zoals het prettige gevoel bij het eten van iets lekkers.

 

‘Training’ en meditatie op vedana’s

Het beschouwen van de Vedana’s doe je met de Juiste aandachtigheid of ook wel Juiste Mindfulness. Zowel in de formele meditatie beoefening als in het dagelijks leven. Het is een belangrijk onderdeel van beschouwing tijdens Vipassana meditatie waarbij het één van de vier velden van opmerkzaamheid omvat. Maar je kunt ook heel specifiek op de vedana’s mediteren om telkens bewust te zijn van de gevoelstoon in de ervaring. Hierbij kun je ook de gradatie meenemen. Is het een beetje onprettig, zeer onprettig of daar tussenin? En welke neigingen ontstaan hieruit.

Bijvoorbeeld; heb je tijdens meditatie pijn in de knie, dan heb je waarschijnlijk een onprettige ervaring. We kunnen dan opmerkzaam zijn op deze gevoelstoon en de gradatie daarvan. Het is goed mogelijk dat als je last van de knie hebt, dat de neiging ontstaat om te gaan verzitten zodat de onprettige ervaring minder onprettig wordt, of misschien zelfs neutraal of prettig. De uitdaging is dan om dit niet direct te doen maar bij het ongemak te blijven. Het is een oefening om:

1. niet direct reactief te zijn
2. om een vriendelijke houding naar het ongemak

Niet direct reactief zijn op ongemak

In het dagelijks leven zijn we vaak een speelbal van de omstandigheden. We reageren vanuit verlangen en afkeer gebaseerd op de gevoelstonen. We willen vasthouden aan wat prettig is wat vormen van gehechtheid aanneemt, of we rijken er naar uit wat vormen van hunkering aanneemt. Als de ervaring onprettig is willen we er van af, of als een ervaring onprettig dreigt te worden dan gaan we dit vermijden. Op zich heel logisch en niets mis mee zou je zeggen. Maar als je dit diept onderzoek zie je dat dit paradoxaal juist onze bron van lijden is. We willen alles krampachtig controleren, maar het leven laat zich niet beheersen.

Een vriendelijke houding ontwikkelen naar ongemak en pijn

Het leven is helaas niet altijd prettig, hoe we daar ook maar naar blijven streven. Bij vipassana oefenen we om juist naar het ongemak te gaan in het ongemak niet te transformeren door de omstandigheden te veranderen, maar door onze houding er naar toe te veranderen. Als we een meer zachte, vriendelijke houding ontwikkelen naar wat het leven ons brengt kunnen we komen tot een innerlijk geluk dat minder afhankelijk is van de omstandigheden.

 

 

Overzicht komende activiteiten