Het Achtvoudige Pad in het boeddhisme

Het Achtvoudige Pad

Het boeddhistische achtvoudige pad is tevens de vierde nobele waarheid: Het pad naar het einde van lijden. De vier nobele waarheden en het achtvoudige pad komen terug in alle boeddhistische tradities. Het is onderdeel van de allereerste toespraak over zijn inzichten, ook wel een Dhamma-voordracht genoemd, die de Boeddha deed na zijn Verlichting. 

Het is een pad met acht vertakkingen en iedere vertakking is verbonden met de zeven andere vertakkingen. Tegelijkertijd zit er ook een logische, opeenvolgende volgorde in de reeks van acht.

Het achtvoudige pad bevat de volgende onderdelen:

1. Juist inzicht (ook wel Juiste wijsheid/Juist zien)
2. Juiste intentie (ook wel Juist denken)
3. Juist spreken
4. Juist handelen
5. Juiste levensonderhoud
6. Juiste inspanning (ook wel Juiste inzet of Juiste energie)
7. Juiste opmerkzaamheid (ook wel Juiste aandacht of Juiste mindfulness)
8. Juiste concentratie

De acht onderdelen worden ook wel onderverdeeld in drie categorieën. Zo worden juist inzicht en juiste intentie geschaard onder de categorie wijsheid. Juist spreken, handelen en levensonderhoud onder de categorie ethiek. En inzet, opmerkzaamheid en concentratie onder meditatie.

 

Juist inzicht

Pali: samma ditthi

Juist inzicht komt voort uit de ontwikkeling van alle acht andere takken van het achtvoudige pad. Tegelijkertijd is er wijsheid nodig om de andere aspecten van het achtvoudige pad zo bevorderlijk mogelijk te ontwikkelen. En deze wijsheid komt weer voort uit dit inzicht. Zo hebben alle takken betrekking op elkaar. 

Juist inzicht gaat onder andere over inzicht in de drie karakteristieken van bestaan:

• Inzicht in dat alles vergankelijk is en onder verandering onderhevig (Anicca)
• Inzicht in wat leidt tot stress en lijden (Dukkha), en het verminderen en opheffen daarvan. Dus ook wel de Vier Nobele Waarheden:
  • Er is Dukkha;
  • Dukkha heeft een oorzaak;
  • Opheffing van Dukkha begrijpen;
  • Het pad dat leidt tot het opheffen van Dukkha begrijpen.
• Inzicht in het ‘niet-zelf’ (Anatta)

Vipassana meditatie wordt vertaald naar Inzicht meditatie en is er dan ook op gericht ‘de dingen te zien zoals ze werkelijk zijn’.

Bekijk hier video’s waarin de basis van Vipassana meditatie wordt uitgelegd.

 

Juiste intentie

Pali: Samma Sankappa

Juiste intentie wordt vanuit het Pali ook wel vertaald naar Juist denken. Intenties en gedachten worden in ons geboren. Ze komen vanzelf in ons op. Naarmate we meer inzicht hebben ontwikkeld, dus de vorige stap van het achtvoudige pad, weten we ook beter welke intenties en gedachten bevorderlijk zijn, en welke niet. 

Bij Juiste intentie wordt ook wel onderscheid gemaakt tussen de volgende bevorderlijke (ook wel heilzame) intenties:

• intentie voor verzaking
• intentie voor vriendelijkheid
• intentie voor niet schaden

Hier tegenover staan drie schadelijke (ook wel onheilzame) intenties:

• intentie voortkomend uit verlangen
• intentie voortkomend uit weerstand
• intentie voortkomend uit willen schaden

Lees hier meer over juiste intentie.

 

Juist spreken

Pali: samma vaca

We spreken vanuit de intenties die in ons opkomen. Als we niet bevorderlijk spreken (en luisteren) leidt dit tot stress en lijden. Terwijl bevorderlijk spreken kan bijdragen aan het verminderen of zelfs het wegnemen van stress en lijden. Het is opmerkzaamheid, het zevende onderdeel van het achtvoudige pad, dat ons een keuze geeft of we ingaan op de intentie om niet bevorderlijk te spreken of dat we dit laten.

Juist spreken omvat onder andere:

• De waarheid spreken / onthouden van onwaarheid spreken.
• Spreken dat leidt tot harmonie en verbinding / Niet spreken wat leidt tot verdeeldheid
• Woorden gebruiken die verzachtend zijn om te horen, liefhebbend, die het hart raken, die beleefd zijn en aangenaam om te ontvangen / Niet beledigend spreken
• Spreken wat gepast is en in overeenstemming met het doel / Onthouden van zinloos geklets

Bij alles geldt, uitzonderingen daargelaten. Soms kun je bijvoorbeeld beter een onwaarheid spreken om lijden te verminderen. Als iemand in tijden van oorlog vraagt waar iemand zich bevindt die hij iets aan wil doen, is een onwaarheid spreken misschien meer bevorderlijk dan de waarheid spreken.

Bij de laatste ‘onthouden van zinloos geklets’ is het misschien meer gericht op monniken of anderen die het dagelijks leven verzaken, dan dat het gericht is op ‘leken’. Zeker in deze cultuur kan soms een ‘chit chat’ leiden tot meer harmonie en verbinding. Maar niet altijd dus het is ook hier weer inzicht ontwikkelen van wanneer het bevorderlijk is en wanneer niet.

 

Juist handelen

Pali: samma kammanta

Net zoals spreken vanuit een intentie ontstaat, ontstaat handelen ook vanuit een intentie die in ons opkomt. Juist spreken is één van de Vijf leefregels (voor leken) binnen het boeddhisme. Juist handelen omvat onder meer de andere vier leefregels:

• Vermijd te doden en behandel alle vormen van leven met respect.
• Vermijd te stelen en cultiveer vrijgevigheid. Vermijd te nemen wat jou niet gegeven is.
• Het vermijden van seksueel ongeoorloofd gedrag.
• Vermijd bedwelmende middelen die de geest verwarren en onopmerkzaam gedrag veroorzaken.

Maar juist handelen is meer dan dat. Bij iedere handeling die we doen, kunnen we nagaan of deze bevorderlijk is of niet. Welk eten en drinken nemen we tot ons? Wat kopen en consumeren we? Waar spenderen we onze tijd aan? Wat is werkelijk goed voor ons lichaam en onze mind? Hoe kunnen we anderen helpen? Etc.

 

Juist levensonderhoud

Pali: samma ajiva

Wat doe je om in je levensonderhoud te kunnen voorzien? Leidt het tot vermindering van lijden? Of is het zelfs schadelijk voor jezelf of anderen? Traditioneel worden er de volgende richtlijnen gegeven voor het beoefenen van juist levensonderhoud:

• Geen handel in wapens.
• Geen handel in slaven en prostitutie.
• Geen handel in levende wezens voor vleesproductie en slachterij of iedere andere handel in wezens.
• Geen handel in vergif.
• Geen handel in bedwelmende middelen.

Maar het gaat over meer dan dat. Levert het werk dat ik doe mij vreugde op? En geeft het (de meeste) andere mensen vreugde? Leidt het tot stress bij mij en anderen? Of vermindering daarvan? Etc. Soms komen we tot het inzicht dat het werk wat we doen helemaal niet zo bevorderlijk is. Maar dat wil niet altijd zeggen dat we met dat werk moeten stoppen, soms kunnen we het op een andere manier doen. Of misschien is het soms wel goed om juist in een organisatie te zitten die niet ethisch handelt, om het van binnenuit te veranderen. Dit kun je niet altijd direct bepalen. Het gevaar is wel dat je iets recht praat dat eigenlijk krom is. Het vraagt om eerlijke reflectie.

 

Juiste inspanning

Pali: samma vayama

Juiste inspanning wordt ook wel vertaald als Juiste energie. De energie die bevorderlijk is om lijden te verminderen en tot verder ontwaken te komen.

Juiste inspanning is gericht op de volgende vier onderdelen:

• Het ontstaan van niet-bevorderlijke gemoedstoestanden te voorkomen;
• Het doen oplossen van niet-bevorderlijke gemoedstoestanden die reeds zijn ontstaan;
• Bevorderlijke gemoedstoestanden opwekken die nog niet zijn ontstaan;
• Het handhaven en vervolmaken van bevorderlijke gemoedstoestanden die reeds zijn ontstaan.

Vanuit de gemoedstoestanden ontstaan gedachten en intenties welke bevorderlijk en niet-bevorderlijk kunnen zijn.

In de meditatie kunnen we telkens weer op zoek gaan naar de juiste inspanning. De juiste aandachtigheid ontstaat niet vanuit harde discipline, maar er is wel enige toewijding nodig. De juiste aandachtigheid en inspanning komt dan meer voort uit een vriendelijke intentie.

Het leven van de Boeddha zelf is een prachtig voorbeeld van het zoeken naar- en het vinden van de middenweg. Hij groeide als prins op in weelde en kreeg alles wat zijn hartje begeerde, maar dit maakte hem niet gelukkig. Later in zijn leven probeerde hij tot blijvend geluk te komen door onder meer zelfkastijding. Na vele jaren kwam hij erachter dat dit hem ook geen blijvend geluk bracht. Uiteindelijk vond hij de middenweg die hem bracht tot Verlichting.

Juiste inspanning is niet alleen het zesde onderdeel van het achtvoudige pad, het is tevens het derde onderdeel van de Zeven factoren van ontwaken.

Lees hier meer over Juiste inspanning.

 

Juiste opmerkzaamheid

Bij de beoefening van opmerkzaamheid is de instructie om te beschouwen wat er gebeurt, zonder zelf actief iets de doen. Het is aandachtig zijn op wat er is. Het herkennen van wat er is, en inzicht in het afhankelijk ontstaan, maakt dat we datgene wat niet bevorderlijk is kunnen opheffen en dat wat wel bevorderlijk is vasthouden en verder ontwikkelen.

Opmerkzaamheid en wijsheid hebben zo dan ook een hele directe relatie met elkaar. Door opmerkzaamheid doen we nieuwe inzichten op die tot wijsheid leiden. En door wijsheid kunnen we beter herkennen wat bevorderlijk is en wat niet-bevorderlijk is, als ook wat maakt dat wat niet bevorderlijk is kan worden opgeheven en wat wel bevorderlijk is kan worden vastgehouden en wat het kan laten groeien. 

Opmerkzaamheid zorgt zo dat we tot de juiste inspanning kunnen komen. Door opmerkzaamheid kan het wel zijn dat er als vanzelf, vanuit een innerlijk weten, een bepaald proces in gang wordt gezet. Maar zelf blijft het passief. Opmerkzaamheid is dan ook oordeelloos en onthecht aan de verschijnselen die het opmerkt. Opmerkzaamheid is dan ook niet-geïdentificeerd met datgene dat zich aandient. 

Juist ontwikkelde opmerkzaamheid is een voorwaarde voor concentratie. Juiste concentratie (op absorptie niveau) kunnen we niet afdwingen, maar we kunnen er zo wel de voorwaarden voor scheppen. Met opmerkzaamheid kunnen we komen tot diepe concentratie én ook daar weer van terugkomen.

Er zijn vier velden waarop men aandachtig kan zijn zoals benoemd in de Satipatthana Sutta:

• Lichaam
• Gevoelens
• Mentale objecten
• Geest

Bekijk hier een volledig overzicht van de Satipatthana in een schema.

Lees hier meer over juiste mindfulness.

 

Juiste concentratie

Pali: samma vayama

Concentratie is gericht op het ‘bevrijden van hunkering en ongenoegen ten aanzien van de wereld’. In het boeddhisme kennen we Samatha-meditatie, wat ook wel kalmte-meditatie of concentratie-meditatie wordt bedoeld. Deze meditatievorm is specifiek gericht op het ontwikkelen van kalmte door middel van een eenpuntige aandacht. Vipassana is ook gericht op concentratie, maar minder als een primair doel. Het is niet ongewoon dat concentratie-meditatie voorafgaand aan vipassana-meditatie wordt beoefend. Sommige leraren binnen het Theravada boeddhisme gaan er vanuit dat je je eerst moet ontdoen van de hindernissen voordat je echt kunt beginnen met het beschouwen binnen de vipassana meditatie. Anderen zeggen dat je de hindernissen gewoon mee kunt nemen in de beschouwing, dat het onderdeel maakt van de beschouwing. Wij gaan er vanuit dat het goed is om hierin af te wisselen. Soms eerst komen tot helderheid om zo de dingen beter te kunnen zien zoals ze zijn, soms juist direct het beschouwen van de hindernissen.

Door het ontwikkelen van concentratie komen we tot een heldere en kalme mind, doordat we ons bevrijden van De vijf hindernissen; verlangen, weerstand, slaperigheid, onrust en twijfel. Het leidt tot kalmte en tevredenheid. Er wordt onderscheid gemaakt in verschillende niveaus van concentratie. Ook wel absorptie niveaus of jhana’s. Indien er echte absorptie is, zijn de vijf hindernissen komen te vervallen.

Juiste concentratie is altijd in relatie met de andere zeven factoren van het Achtvoudige pad.

Concentratie en opmerkzaamheid willen nog wel eens door elkaar worden gehaald. Onthoud dan dat concentratie eenpuntig is, terwijl we opmerkzaam kunnen zijn op een chaotische of onrustige geest.

Lees hier de instructies voor concentratie-meditatie.

 

Het Achtvoudige Pad in meditatie

Naast dat de laatste drie takken van het Achtvoudige Pad in de ‘categorie’ meditatie vallen, is het volledige Achtvoudige Pad onderdeel van één van de vier velden van aandacht. Het volledige Achtvoudige Pad is dus iets wat we kunnen herkennen. Dit kan op vele manieren die uiteindelijk allemaal leiden naar inzicht in wat leidt tot stress en lijden, en wat leidt tot vermindering daarvan. Een voorbeeld is dat als je stress of lijden in de meditatie tegenkomt, dat dit misschien (mede) voortkomt uit onjuist spreken of onjuist handelen.  Dat is slechts één voorbeeld. Door dergelijke verbanden te maken krijg je ook inzicht in begrippen als karma, voorwaardelijk ontstaan en afhankelijk bestaan.

 

Verder verdiepen in het boeddhisme met cursussen of boeken

Het Achtvoudige Pad wordt uitgebreid behandel in onze cursus Boeddhisme en Vipassana Meditatie en ook in onze 1,5 jarige Meditatie Opleiding. Boeken voor verdere verdieping die we kunnen aanraden zijn Op zoek naar het hart van wijsheid (Jack Kornfield en Joseph Goldstein), Satipatthana, de directe weg naar bevrijding (Analayo), Het hart van Boeddha’s leer (Thich Nhat Hanh).

 

 

Afbeelding van de Boeddha bovenaan de pagina komt van Pexels.

Overzicht komende activiteiten